چکیده:
مجاز یکی از مهم ترین پدیدههای زبانی است که شناخت ویژگی های آن می تواند نقش بـه سـزایی در شکل گیری فهم صحیح از سخن متکلم داشته باشد. این پدیده زبانی همواره از جنبه های مختلف ادبی ، اصولی و کلامی بررسی شده است . ابن جنی یکی از مشهورترین نحویان و زبان شناسان قـرن چهـارم است که در این باب دیدگاه بسیار ویژ و متفاوتی دارد. در نگاه ابن جنـی ، مجـاز گـسترهکـاربرد بـسیار وسیعی دارد چنان که بیشتر واژگان یک زبان را به خود اختـصاص داده و تمییـز آن از حقیقـت بـسیار دشوار می نماید. برداشت خاص او از مجاز افزون بر تأثیراتی که بـر ادبیـات و علـم کـلام مـی گـذارد، می تواند بر یکی از مشهورترین نظریه های اصول فقه در مباحث الفاظ یعنی اصل تـرجیح حقیقـت بـر مجاز یا «اصالت حقیقت » نیز تأثیر گذار باشد. در این مقاله برآنیم تا در کنار شرح نظریه ابن جنی ، با بهره گیری از روش توصیفی - تحلیلی ، تأثیر آن را بر اصالت حقیقت مورد مطالعه قرار دهیم . به نظر می رسد با پذیرش دیدگاه ابن جنی ، عمومیت اجرای «اصل حقیقت » آنگونه که اصولیان ادعای آن را دارنـد، بـا محدودیت های جدی روبه رو شود و بر خلاف نظر ایشان، می بایست به هنگام شک در اراده مـتکلم از «اصالت مجاز» بهره برد.
As a one of the most important figures of speech among linguistic phenomena، metonymy is considered to be a factor involved in understanding the meaning of the speaker''s intention correctly، hence it is frequently investigated from various aspects of literature، principles of jurisprudence and theology. Ibn Jinni was a famous grammarian and linguist in the 4th century A.H (10th century AD) who had a very different observation on metonymy. In his point of view، metonymy has a great extent of usage، so that a large number of words used in any languages are considered to be metonymic. This idea leads to the difficulty of distinguishing metonymy from true meaning and as a result can affect or change one of the well-known theories in principles of jurisprudence called the Authenticity of Truth. Thus، using descriptive - analytical method، this article studies the viewpoint of Ibn Jinni about the metonymy and the consequences of accepting his theory with regard to the Authenticity of Truth. It seems that there are serious restrictions in using this principle contrary to what has been claimed in principles of jurisprudence.
خلاصه ماشینی:
"به هر روی، در این مقاله کوشیدهایم تا به پرسش های زیر پاسخ دهیم : ١- تعریف ابن جنی از حقیقت و مجاز چگونه است و چه ویژگی هایی دارد؟ ٢- از دید ابن جنی نسبت میان حقیقت و مجاز چگونه است ؟ چه بخشی از واژگان زبان عربـی از مجاز تشکیل شده است ؟ ٣- بر اساس نظریه ابن جنی به هنگام شک در حقیقت یا مجـاز بـودن یـک واژه و تردیـد در اراده متکلم از یک لفظ ، چه باید کرد؟ ٤- اصالت حقیقت چیست و پذیرش دیدگاه ابن جنی چه تأثیری در کاربرد آن دارد؟ تا کنون تحقیقی با این رویکرد به مسأله مجاز انجام نگرفته و تنها مقاله ای که در ایـن موضـوع نگاشته شده، مقاله ای است با نام أثر المجاز فی اتـساع العربیـه عنـد ابـن جنـی نوشـته دکتـر محی الدین توفیق ابراهیم که در شماره یازدهم مجله التربیه والعلم وابسته به دانشگاه موصل عـراق در سال ١٩٩١ میلادی به چاپ رسیده است ؛ اما هـدف نویـسنده - چنانکـه از عنـوان مقالـه نیـز آشکار است - شرح سخنان ابن جنی در باب مجاز و چگونگی تأثیر آن بر گـسترش زبـان عربـی بوده و به مسأله های مطرح شده در پژوهش حاضر اشارهای نشده است .
از استدلالهای ابن جنی چنین به دست می آید که قرینه مجازهای او از جنس قراین لفظـی نیـست که بتوان به یاری آن حقیقت و مجاز را از یکدیگر تمییـز داد بلکـه همگـی از قـراین عقلـی بـه شـمار می آید که در همه جملات یافت می شود و اختصاص به نـوع خاصـی از آنهـا نـدارد؛ از ایـن رو، اگـر بخواهیم بر پایه نظریه وی به تحلیل زبان عربی یا هر زبان دیگری بپردازیم ، به همان نتیجه ای کـه مـورد ادعای او بوده است ، دست می یابیم ، یعنی : «إن أکثر اللغه مع تأمله مجـاز لا حقیقـه » (ابـن جنـی ، ١٣٧٢ هـ، ج ٢، ص ٤٤٧)."