چکیده:
اهمیت نسخه های خطّی، در شناخت جامعه در دوره های مختلف تاریخی، امری است که بر کسی پوشیده نیست . متون ادبی ما دربردارنده اطّلاعات باارزشی از آداب، سنن، فرهنگ و اعتقادات هر دوره بوده، مسیر شناخت تحولات فکری، سیاسی و ساختارهای حکومتی آن دوره را بر ما هموار و روشن می کند. این پژوهش به معرّفی و بررسی یکی از نسخه های می پردازد که از نظر استاد، از « الفیه » خطّی کتابخانه علّامه جلال الدین همایی با عنوان شاهکارهای ادبی در حوزه طنز و سخره ادبی به شمار می آید. مقاله حاضر ضمن معرّفی این نسخه، به درون مایه و نوع ادبی آن می پردازد.
خلاصه ماشینی:
"شاعر در این قسمت وارد مسائل فقهی شده و با باریک بینی لحن فروشندگان دوره گرد را که با آوازهای خاص به خود در محله ها کالاهای خود را می فروشند، مورد بررسی فقهی قرار داده می گوید: یحرم صیح بایع الصابــــون فانـه مـن افحــش اللحون و مثله صیــــاح بیـع اللبلبی لاسیما الترجیع بالتیان دیبی و لیس فی شور باقلا من منع لانــه مــد بـغـیــر رجــع (همان ، ٤-٢٣٢) نیر همان گونه که از تخلص او برمی آید، وظیفه خود را تنویر افکار عمومی می داند و برای خود رسالتی همچون رسالت خروس قائل است که برای کمک به درماندگان و محتاجان ، بانگ سر می دهد تا شاه و درباریان ، از خواب غفلت بیدار شوند: اصعد سطح النین کالخــروس و صحت صیحة علــی الرؤس قوقولی قو قارداشلاریم آجمش قوقولی قو شاه منه محتاجمش ١ (همان ، ابیات ٤- ٨٣) شاعر در بعضی از ابیات «الفیه » خود، به ابیاتی از «الفیه » ابن مالک استناد می کند: فانهـــم قدوا بقدی ذا القبا «و اسمــــا اتی و کنیـة و لقبا» 2 و مسجد الناظــم لی بالنقد ولیته فــــــی شرط ضمن العقد بنوه لی قبل ولادی مسکنا «و الاصل فی المبنی ان یسکنا»٣ (همان ، ابیات ٧-٧٥) در جای دیگر با اشاره به مصرعی از «الفیه » ابن مالک ، معرکه ای را به نمایش می گذارد که در آن معرکه ، به جنگ قلیان و چبق اشاره کرده و می گوید: هر آن کسی که در آوردن چبق تأخیر روا دارد، حد او قطع گردن است .
(جلال الدین همایی ) و رنة العاشق فی الاعراس و ابن الاعمی فی جموع الناس (همان ، بیت ٢٤٧) ارزش و اهمیت کتاب کتاب حاضر تلاشی است در زنده نگه داشتن یکی از آثار گرانسنگ پهنه بی کران ادبیات و فرهنگ این مرز و بوم که حاوی موضوعات اجتماعی ، سیاسی ، مذهبی ، فرهنگی و غیره است که از لحاظ شناخت تاریخ اجتماعی ایران در دوره مشروطیت کمک شایانی را برای محققان و پژوهشگران علوم اجتماعی و علوم دینی فراهم کرده ، در راستای پیراستن مسائل خرافی از چهره اجتماع و مذهب ، نقش به سزایی ایفا می کند."