چکیده:
شیخ احمد احسائی از کسانی است که سعی نموده به بررسی تفصیلی رجعت در شیعه بپردازد و ابعاد گوناگون آن را تحلیل نماید. مباحثی که احسائی در مورد رجعت مطرح می کند، چنین اند: نسبت رجعت با اصول اعتقادی، تبیین استدلالی رجعت، مکلف بودن رجعت کنندگان، پاسخ گوئی از اشکال تناسخ در صورت رجعت، سازگاری رجعت با تکمیل رزق و پایان اجل، توبه نمودن کافران محض در زمان رجعت و سازگاری رجعت با قیامت صغری. با وجود این، دیدگاه احسائی از جهات متعددی دچار کاستی است. قرار داشتن آموزه رجعت ذیل اصل امامت و معاد، حجیت اجماع در احکام شرعی نه اصول عقیدتی، مطرح شدن دوباره اشکال تناسخ به دلیل نیازمندی نفس به بدن و ناسازگاری بازگشت دوباره نفس ناطقه به بدن و عالم ماده با کامل شدن رزق، برپائی قیامت صغری در صورت مرگ و امکان توبه رجعت کنندگان از مهم ترین اشکالات نظریه شیخ احمد احسائی در مورد آموزه رجعت هستند.
خلاصه ماشینی:
قرار داشتن آموزه رجعت ذیل اصل امامت و معاد، حجیت اجماع در احکام شرعی نه اصول عقیدتی، مطرح شدن دوباره اشکال تناسخ به دلیل نیازمندی نفس به بدن و ناسازگاری بازگشت دوباره نفس ناطقه به بدن و عالم ماده با کامل شدن رزق، برپائی قیامت صغری در صورت مرگ و امکان توبه رجعتکنندگان از مهمترین اشکالات نظریه شیخ احمد احسائی در مورد آموزه رجعت هستند.
متفکران و متکلمان شیعی بحثهای بسیاری در این مورد مطرح نمودهاند و تلاش در جهت تبیین عقلانی آن تلاش کردهاند (ثقفی تهرانی، 1398: ج1، 447؛ حسنزاده آملی، 1381: 103)، به گونهای که اثبات آن همواره از دغدغههای آنان در مسائل کلامی _ فلسفی از سویی و مباحث حدیثی _ تفسیری از سوی دیگر بوده است (صدوق، 1414: 60-63؛ مفید، 1414: 90؛ طباطبائی، 1417: ج2، 106-109)، البته بررسی و تحلیل نظریات هر یک از آنان پژوهش مستقلی میطلبد.
در روایات مورد استناد احسائی مراد از کفر، خروج از اسلام نیست، زیرا که کفر مراتبی دارد و به تعبیر امام خمینی اگر در برخی روایات به منکران امامت کافر اطلاق شده است، ناظر بر مراتب مختلف کفر است و بر مفهومی غیر از کفر اصطلاحی دلالت دارد، همانطور که طبق روایات بر گناهکارانی چون تارک نماز، شارب خمر و زانی، کافر اطلاق شده در حالی که مراد از آنها کافر مصطلح نیست، در خصوص منکر امامت نیز چنین است(امام خمینی، 1389: ج3، 319-320)، لذا منکر رجعت به هیچ روی کافر نیست و به تعبیر آیتالله مکارم شیعه در عین اعتقاد به رجعت که آن را از مکتب اهلبیت( گرفته است، منکران رجعت را کافر نمیشمرد، چرا که رجعت از ضروریات مذهب شیعه است، نه از ضروریات اسلام، بنا بر این رشته اخوت اسلامی را با دیگران به خاطر آن نمیگسلد (مکارم شیرازی، 1374: ج15، 561).