چکیده:
بررسی دیدگاه اندیشمندان برجسته مذاهب اسلامی در مورد شفاعت از آن جهت مهم و قابل توجه است که علیرغم این ادعا که گفته میشود همه اندیشمندان و پیروان مذاهب اسلامی به اصل شفاعت پیامبر (ص) باور دارند، ولی درباره معنای شفاعت و شرایط و آثار آن اختلاف نظرهای جدی وجود دارد. معتزله شفاعت را به معنای واسطه قرار دادن دیگری برای طلب منفعت و پاداش بیشتر نیکوکاران (اهل ایمان) در قیامت میدانند و مرتکبین گناه کبیره را مستحق شفاعت نمیدانند. ولی دیگر اندیشمندان مذاهب اسلامی، آن را وسیله نجات و رفع عذاب از گنهکاران تفسیر میکنند. شیعه و اشاعره شفاعت را مخصوص مرتکبین گناه کبیره میدانند. وهابیت نیز، هر چند که اصل شفاعت پیامبر (ص) در روز قیامت را قبول دارند، طلب شفاعت از شافعان به صورت مستقیم، و همچنین طلب شفاعت از انبیا و اولیا را پس از مرگشان، جایز نمیدانند. مقاله حاضر ضمن تبیین دیدگاه اندیشمندان مذاهب اسلامی در باب شفاعت، موارد اختلاف اندیشمندان مذاهب عمده اسلامی را مورد اشاره قرار میدهد و سپس به نقد دیدگاه وهابیت میپردازد و نشان میدهد که دیدگاه آنان مخالف آموزههای روشن قرآن و سنت، و مغایر با دیدگاه دیگر مذاهب اسلامی است.
خلاصه ماشینی:
لذا اگر فردی برای نجات و بهرهمندی از رحمت الهی به بندگان صالح خدا، مانند انبیا و اولیا الهی ـ که نزد خداوند قرب، منزلت، وجاهت و محبوبیت دارند و مظاهر رحمت الهی هستند ـ متوسل شود و آنان را شفیع خود قرار دهد و از آنان درخواست دعا برای بخشیده شدن گناهان یا ثواب فزونتر نماید، به وسایل رحمت الهی متمسک شده است (سبحانی تبریزی، 1412ق، ج4، ص344).
رسول خدا9 نیز در روایات متعددی به حق شفاعت خویش در روز قیامت اشاره کرده است که برخی از این روایات به صورت متواتر از طریق شیعه و اهل سنت نقل شدهاند و مورد قبول فریقین هستند (نووی، 1408ق، ج۳، ص۳۵؛ ابن حجر عسقلانی، 1379ق، ج۱۱، ص۴۲۶؛ سفارینی، 1402ق، ج2، ص208؛ طباطبایی، 1417ق ، ج1، ص183)؛ برای نمونه پیامبر9 فرمود: ـ اعطیت خمسا ...
4. دیدگاه اشاعره اغلب متکلمان اشعری تصریح کردهاند که اعتقاد به اصل شفاعت پیامبر اکرم9 در روز قیامت، مورد قبول همه مسلمانان است و همه آنان بر ثبوت شفاعت اتفاق نظر دارند و معتقدند که شفاعت مخصوص مؤمنانی است که در دنیا مرتکب گناه کبیره شدهاند و شفاعت را وسیله رفع عقاب و نجات از عذاب ابدی میدانند (ابوالحسن اشعری، 1397ق، ج2، ص364؛ باقلانی، 1425ق، ص209؛ آمدی، 1423ق، ج4، ص365؛ امام الحرمین، 1416ق، ص330؛ بیهقی، 1406ق، ص55؛ شهرستانی، 1387ق، ج1، ص88 ؛ عضدالدین ایجی، 1414ق، ص380؛ تفتازانی، 1409ق، ج5، ص157؛ قوشچی، ۱۳82ش، ص501؛ فخر رازی، 1420ق، ج31، ص80).
ابن قیم جوزیه، محمد بن ابیبکر (بیتا)، الروح فی الکلام علی أرواح الأموات والأحیاء بالدلائل من الکتاب والسنة، بیروت، دارالکتب العلمیة.