چکیده:
قیام توابین و مختار، با هدف خونخواهی امام حسین( انجام گرفت که رهبران آنها دیدگاه و روشهای انقلابی متفاوتی داشتند؛ توابین بیشتر در پی جبران قصورشان در قبال قاتلان دشت طف بودند و معیارهای دشواری برای جذب نیرو داشتند. از اینروی، تنها راه تحقق هدف خود را جانفشانی دانسته، قائل به اصالت وسیله، همپایة هدف بودند. دیدگاه مذهبی توابین و راه تحقق هدفشان، در جامعه آن روز کوفه اقبال عام نیافت و نتوانستند هدف قیام را تحقق بخشند؛ در حالی که مختار با تکیه بر تدبیر، دوراندیشی و بهکارگیری ابزارهای گوناگون، بر کوفه تسلط یافت و بسیاری از قاتلان دشت طف را مجازات کرد؛ هرچند او نیز در نهایت مغلوب زبیریان شد و جنبشش داوم نیاورد.
خلاصه ماشینی:
"74 نتیجه توابین و مختار با آنکه مذهب تشیع داشته و انتقام از مسببان حادثه کربلا را وجهه همت خویش ساخته بودند، اما دیدگاه متفاوتی به امور داشته و هر کدام راه و روش خاصی برای تحقق هدف خویش اختیار کردند؛ جنبش خودجوش و مذهبی توابین راه حل نظامی را باور نداشت و با کشتن یا کشته شدن در پی اثبات مودت خویش به اهلبیت( و جبران قصورشان در حق امام حسین( و یارانش بود.
در مقابل، مختار باور داشت که جز با راه حل نظامی و فراهم آوردن گروههای عقیدتی و سیاسی تأثیرگذار در عراق نمیتوان به هدف رسید، از این رو با فراهم آوردن مقدماتی جامع، حمایت معنوی ابنحنیفه را به دست آورده و با گرد هم آوردن گروههای مختلف، چون موالی، اشراف کوفی و بصری و شیعیان، کوفه را مقر قیام خویش ساخت و توفیق یافت بسیاری از قتله دشت طف را مجازات کند و باعث شادی و دعای خیر اهلبیت( گردد.
طبری، تاریخ الامم و الملوک، ج4، ص426؛ احمدبن علی مسکویه رازی، تجارب الامم، ج2، ص96؛ ابناثیر جزری، الکامل فی التاریخ، ج4، ص159 – 160.
علیبن حسین مسعودی، مروج الذهب و معادن الجوهر، ص97؛ محمدبن احمد ذهبی، تاریخ اسلام، ص50؛ سیدعبدالرزاق مقرم، تنزیه المختار، ص10؛Hawting, The first Dynasty of Islam, p 52, lbid, "Mukhtar; Al-Semmari, A ابنعبدریه، عقدالفرید، ج5، ص143؛ اردبیلی، جامع الرواة، ج2، ص220؛ مامقانی، تنقیح المقال، ج3، ص204؛ خوئی، معجم رجال الحدیث، ج5، ص94؛ سیدجعفر شهیدی، زندگانی علیبنحسین(، ص94."