انسان کامل در فصوص و مثنوی مقاله

"چنانکه خواهیم دید، انسان کامل در عرفان اسلامی، خاستگاه اسلامی دارد، اما از بعضی شباهت‌های این مفهوم با آنچه در ادیان قبل از اسلام دیده می‌شود نمی‌توان غفلت نمود، مثلا موضوع خلق انسان بر صورت خدا که سخت مورد توجه ابن‌عربی و اتباع اوست و از آن به گونه‌های مختلف سود جسته‌اند در واقع در ابتدای عهد عتیق (کتاب مقدس، 1987، سفر پیدایش، باب اول، آیه 26) آمده است، ولی صوفیان آن را به عنوان حدیث نبوی در آثار خود آورده‌اند. اما در مورد مقام خلافت که نزد هر دو متفکر برای انسان ثابت است این تفاوت عمده را بین نحوه تلقی این دو می‌توان یافت که نزد ابن‌عربی، چنانکه دیدیم آدم مظهر اسم جامع (الله‌) است اما مولوی که به نظریه اسماء و صفات اعتنا ندارد طبیعتا نمی‌تواند در این رأی با ابن‌عربی هم‌داستان باشد لذا در سراسر مثنوی فقط به یک بیت بر می‌خوریم که به نحو مبهمی آدم را اسطرلاب اوصاف علو می‌داند (مولوی، 1374، ص966 / د6، ب3146) می‌دانیم که برای ابن‌عربی اسم اهمیت دارد نه صفت."