نگاهی به مکتب متأخر معتزله مقاله

"از معتزله قرن پنجم به بعد، به جز آثار زمخشری، تنها چند کتاب به نام‌های دیوان الاصول و مسائل الخلاف بین البصریین و البغدادیین، نوشته ابورشید نیشابوری، و المعتمد فی اصول‌الفقه، نوشته ابوالحسین بصری (م 436ق)، و التذکرة فی الجواهر و الاعراض، نوشته ابن متویه، یافت شده و به چاپ رسیده‌اند. (4) همچنین امام مؤید یحیی بن حمزه حسینی (م 749 ق) در آغاز شرح خود بر کتاب المعتمد فی اصول الفقه، در علت نگارش این اثر بیان می‌دارد که وی شرحی بر کتاب ابوالحسین بصری با نام تجرید المعتمد نوشته است؛ ابن‌ملاحمی دیده که او نه‌تنها مشکلات متن را حل نکرده بلکه بر ______________________________ 1 . بین ذلک ان العلم بالاصل یجب ان یکون اجلی و اظهر من العلم بالفرع و معلوم ان العلم بصفات المخبرین ادق و اخفی حتی لایمکنه ان یقوم بمعرفتها کثیر من العقلاء بل کثیر من المتکلمین /برگ 30 ب / لحصول الغموض و الخفاء، فلا یجوز ان یکون هذا العلم مکتسبا، یوضح ما ذکرناه ان النظر فی الدلیل لا یفضی الی العلم الا بعد ان یکون الناظر عالما بالدلیل علی الوجه الذی یدل حتی لو لم‌یکن عالما بذلک لایحصل له العلم اصلا و کل ذلک ینبی بان العلم الحاصل عند اخبار المخبرین لا یکون مکتسبا بل یکون ضروریا و منها انه لو کان مکتسبا لوجب ان یمکن الواحد منا دفعه من نفسه بشک او شبهة لان هذا احد ما یفصل به بین العلم الضروری و بین العلم المکتسب."