چکیده:
با گذشت زمانی نه چندان طولانی از ظهور اسلام، فتوحات مسلمانان گسترش یافت و مناطق بسیاری به تصرف آنان درآمد. لازم بود کسانی به این مناطق فرستاده شوند تا امور قضا و افتا را بر عهده بگیرند. اجتماع دو گروه از صحابه در حجاز وعراق به شکلگیری دو مدرسه انجامید: مدرسه مدینه یا مدرسة الحدیث و مدرسه کوفه یا مدرسة الرأی. این دوگانگی سرآغاز تفاوتهای فقهی بعد شد که به شکلگیری فقه مقارن انجامید. این علم پیشرفت کرد و کتابهایی در این زمینه نوشته شدند. در میان کتبی که در زمینه فقه مقارن نگاشته شدهاند، هیچ یک به ادوار فقه مقارن نپرداختهاند، بلکه میتوان گفت در تقسیمبندی ادوار فقه مقارن هیچ پژوهش متقنی صورت نگرفته است، علاوه بر اینکه از کهنترین آثار تطبیقی نیز نامی برده نشده است. پژوهش حاضر بر دو محور استوار شده است: الف) ارائه پیشنهاد برای تقسیمبندی ادوار فقه مقارن به پنج دوره: 1. بستر پیدایش، 2. عصر تدوین، 3. عصر رشد و تکمیل و توسعه، 4. عصر رکود، و 5. عصر حاضر یا عصر موسوعهها؛ و ب) معرفی قدیمیترین و مهمترین منابع این علم در هر دوره.
خلاصه ماشینی:
"ادوار فقه مقارن در اهل سنت با توجه به اینکه فقه مقارن در ابتدا یک روش فقهی بوده و بهتدریج به یک علم مستقل تبدیل شده است، جا دارد تحقیقی جامع برای تعیین ادوار فقه مقارن صورت پذیرد؛ البته بعضی از محققان دورههایی را برای آن بیان کردهاند ولی به نظر میرسد این تقسیمبندیها از دقت کافی برخوردار نیستند و برای تعیین این دورهها به تلاش و تحقیقی توأم با مستندات تاریخی گستردهتری نیاز است.
3. اختلاف ابیحنیفه و ابنابیلیلی؛ این کتاب نیز نوشته قاضی ابویوسف است، ولی محمد بنالحسن الشیبانی، شاگرد دیگر ابوحنیفه، آن را از ابویوسف نقل میکند؛ البته برخی معتقدند این کتاب همان سیر اوزاعی است (طبری، 1420: 6).
دوره سوم، عصر رشد و تکمیل و توسعه (عصر طلایی) همانطور که اشاره شد نخستین کتابهایی که در باب خلاف فقهی یا همان فقه مقارن نگاشته شدند به قرن دوم هجری برمیگردند (جصاص، 1417: 81)؛ اما اولین کسی که در میان اهل سنت در فقه مقارن مصطلح امروزی، دست به نگارش زد کیست؟ در میان اهل سنت اتفاق نظری بر جواب واحد نیست و نظرات متفاوتی ارائه شدهاند که به اختصار به برخی از این دیدگاهها اشاره میکنیم: الف) برخی عبدالله بنعمر مشهور به ابوزید دبوسی (م 430ق) (قنوجی، 1357: 2/ 278) صاحب التعلیقة فی مسائل الخلاف بین الائمه و نیز کتاب تأسیس النظر را اولین مؤلف در فقه مقارن میدانند (الزحیلی، 1412: 185).
این کتاب حاوی اختلافنظرهای اشخاصی چون: مالک، اوزاعی، ثوری، شافعی، ابوحنیفه، ابویوسف، محمد بنالحسن الشیبانی، ابوثور، و بعضی از فقهای صحابه و تابعان و اتباعشان تا میانه قرن دوم هجری است، اما نامی از احمد بنحنبل برده نشده است."