خلاصة:
دستاوردهای تمدنی هر ملتی، برای مردمش، موجودیتی فراهم می سازد که شناخت آن بسی مهم است. ازجمله این دستاوردها برای مردم ایران در دوره ایلخانی، رصدخانه مراغه و ربع رشیدی بوده که در اثر همت مردانی عالم، چون نصیرالدین طوسی و به تبع آن رشیدالدین همدانی، در ایران عصر ایلخانی ایجاد شدند. خواجه نصیر در آن برهه زمانی تمدنی بنا نهاد که پس از یک فترت فرهنگی کوتاه مدت، رشیدالدین ادامه دهنده آن گردید. با عنایت به این موضوع پژوهش حاضر درصدد است، به روش توصیفی ـ تحلیلی و بر مبنای منابع دست اول تاریخی و مکتوب به نمودهای تمدنی ایران در دوره ایلخانی و مقایسه تطبیقی شباهت ها و تفاوت های این نمودها و ارتباط آنها با یکدیگر بپردازد.
ملخص الجهاز:
ازجمله این دستاوردها برای مردم ایران در دوره ایلخانی، رصدخانه مراغه و ربع رشیدی بوده که در اثر همت مردانی عالم، چون نصیرالدین طوسی و بهتبع آن رشیدالدین همدانی، در ایران عصر ایلخانی ایجاد شدند.
همچنین به این مسئله پاسخ دهد که این دو عالم گرانقدر، چگونه در آن عرصه غبارآلود، به رشد و اعتلای فرهنگ و تمدن ایرانی مبادرت ورزیدهاند؟ بحث درباره نقش دانشمندانی چون خواجه نصیرالدین و رشیدالدین همدانی در روند توسعه فرهنگ و تمدن ایران اسلامی، همواره یکی از مباحث مهم تاریخ ایران دوره اسلامی بوده است.
اما وجود شخصیت بلندپایهای چون خواجه نصیرالدین طوسی، از این حمله بهعنوان برگ برندهای استفاده نمود و خواستههای خان مغول را به نفع فرهنگ و تمدن ایرانی سوق داد.
قبل از ایشان، خواجه نصیرالدین طوسی با همت والای خود، رصدخانه مراغه و به همراه آن مرکز علمی مراغه را پایهگذاری کرده بود و ستون تمدن ایرانی را از فروریختن نجات داده بود، اما بعد از خواجه نصیرالدین، رشیدالدین با پیموده شدن شرایط بحرانی و کشمکشهای سالهای اولیه پادشاهی مغول، راه نصیرالدین را ادامه داد و به بیانی اقدامات علمی او را تکامل بخشید و ربع رشیدی را احداث نمود.
5 اگر هدف رشیدالدین را از تأسیس ربع رشیدی، بنای یک مجموعه عظیم وقفی بدانیم، نصیرالدین نیز درآمدهای وقفی را پشتوانه مالی رصدخانه مراغه قرار داده بود.
اما هدف جدی رشیدالدین از تأسیس ربع، گردآوری علما از فنون مختلف در یکجا و استفاده از آنها بوده است که قبل از او، در رصدخانه مراغه، خواجه نصیرالدین نیز چنین هدفی را دنبال کرده بود.