خلاصة:
موعظه یکی از روشهای عام و موثر در تربیت اسلامی است که به شهادت آیات قرآن، پیامبران الهی به فرمان خداوند در تبلیغ و هدایت مردم از آن فراوان بهره بردهاند. این مقاله موعظه و نصیحت را به عنوان یک روش تربیتی بررسی و ویژگیهای موعظههای قرآنی، شیوههای موعظه و شرایط لازم در هر یک از سه رکن موعظه را از آیات قرآنی استخراج و تبیین و در پایان آسیبهای موعظه را بیان کرده است.
ملخص الجهاز:
بنابراين در تعريف موعظه، لغتشناسان بر تعريف واحدي اتفاقنظر ندارند، ولي از تعاريف فوق چنين استنباط ميشود كه موعظه در معناي لغوي خود حداقل دو ويژگي دارد: يكي اينكه عمدتاً جنبة بازدارندگي دارد، و دوم آنكه اين بازدارندگي از راه ترساندن است، و به همين دليل است كه دلها را نرم و چشمها را گريان ميكند.
با عنايت به آنچه گذشت، ميتوان گفت كه موعظه در معناي قرآني خود عبارت است از: فراخواني و برانگيختن مخاطب نسبت به اطاعت خداوند و برحذر داشتن او از گناه، معصيت و دلدادگي به دنيا، از طريق انذار و ترساندن او از عواقب سوء رفتار، گناه، معصيت و عذاب دردناك اخروي، و نيز بشارت دادن و اميدوار كردن او به نعمتها و پاداشهاي الهي در دنيا و آخرت در برابر اطاعت و فرمانبري از دستورات خداوند؛ به نحوي كه در اثر اين بيم دادن و اميدوار ساختن، عواطف مخاطب تحريك و قلبش نرم و خاشع گردد و زمينة اصلاح و تغيير رفتار در او فراهم آيد.
قرآني بودن اين روش نيز واضح و بينياز از استدلال است ولي در عين حال به مواردي از آيات استشهاد ميشود: اولاً در برخي از آيات اين رفتار با صراحت به اولين مربي بشر، يعني خداوند متعال نسبت داده شده است: «خداوند به شما فرمان مي دهد كه امانتها را به صاحبانش بدهيد؛ و هنگامي كه ميان مردم داوري مي كنيد به عدالت داوري كنيد، خداوند اندرزهاي خوبي به شما مي دهد، خداوند شنوا و بيناست؛ إِنَّ اللّهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤدُّواْ الاَمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُم بَيْنَ النَّاسِ أَن تَحْكُمُواْ بِالْعَدْلِ إِنَّ اللّهَ نِعِمَّا يَعِظُكُم بِهِ إِنَّ اللّهَ كَانَ سَمِيعًا بَصِيرًا» (نساء، آية 58).