بازشناسی جایگاه بندر باستانی مهروبان در خلیج فارس و گاهنگاری اولیه آن بر پایه کاوش‌ باستان‌شناختی و مطالعات متون نوشتاری مقالة

مدارک باستان شناختی در دوره اسلامی نشان از ارتباطات تجاری و رونق بازرگانی در خلیج فارس دارد. این ارتباطات بدون شک بر پایه ساختارهایی است که از دوره ساسانیان در منطقه وجود داشته است. یکی از مهم‌ترین بنادر خلیج فارس که دارای ارتباطات بازرگانی گسترده‌ای با بنادر هم‌جوار از قبیل بصره، سی نیز و گناوه از یک سو و شهرهای پس­کرانه­ای خلیج فارس در مرز ایران از قبیل ارجان در منطقه بهبهان از دیگر سو بوده، بندر ماهروبان است. اطلاعات از این بندر تا پیش از کاوش در منطقه منحصر به نوشته‌های مورخین صدر اسلام و برخی از اشارات محققان متأخر از قبیل شوارتس و راولینسون بوده است. نظر به اهمیت این بندر باستانی در شناخت بازرگانی دریایی ایرانیان در دوره ساسانیان و به­ویژه صدر اسلام برنامه کاوش باستان شناختی با هدف شناخت توالی فرهنگی در آن و شناخت نشانه‌های تجارت دریایی از طریق مطالعه مواد باستان­شناختی انجام گرفت. مقاله حاضر، حاصل نتایج اولیه­ بدست آمده از کاوش در ترانشه B مهروبان و تلفیق آن با متون نوشتاری است جهت شناخت جایگاه امروزی آن و نقش آن در مبادلات بازرگانی خلیج فارس. مطالعات اولیه نشان می‌دهد که یافته‌های سفالی بدست آمده در آن قابل مقایسه با بنادر باستانی صحار در عمان، رأس الخیمه در امارات متحده عربی، قلعه آت بحرین و مراکزی چون شوش در خوزستان و سیراف در بوشهر است. با تطبیق یافته های باستان شناسی با متون نوشتاری صدر اسلام تعیین جایگاه امروزی آن در نزدیکی بندر دیلم امروزی بحث و تحلیل و در نهایت پیشنهاد گردید.

از جمله سفال هاي شاخص لوکوس ١٠١ که قابل تاريخ گذاري است ، گونه ي سفالي با لعاب سبز يکرنگ است که نمونه مشابه آن در صحار عمان و در لايه نگاري انجام شده در آن بدست آمده و مربوط به صحار V بوده و تاريخي معادل ١١٥٠-١١٠٠ ميلادي يا قرن ٥-٦ هجري را نشان ميدهد. اين نوع سفال با گونه هاي بدست آمده از کاوش هاي شوش در دوره اسلامي قابل مقايسه است که بر طبق لايه نگاري انجام يافته در شوش تاريخي معادل ٩٠٠ ميلادي را نشان ميدهد که تاريخ گذاري قبلي را تاييد ميکند. fig ,١٩٧٧ ,Kerveran ) از لوکوس ١١٧ هم سفال هاي نوع لعاب فيروزه اي بدست آمده که دقيقا مشابه نمونه اش در صحار است که آن هم تاريخ اشاره شده در بالا را تاييد ميکند. 5, nivea II, II, 108 - 109 7 دسته ، دست ساز، ماسه و دانه هاي ريز سفيد و خاکستري فراوان ، ١٢٠ خاکستري، خاکستري، خاکستري، کافي، رقيق ، رقيق ، قهوه اي روشن ، قهوه اي روشن ، نقاشي روي دسته جدول شکل کاتالوگ شماره دو شماره توصيفات : تکنيک ساخت ، شاموت ، رنگ خميره (داخل ، مرکز، خارج ) شماره منبع مقايسه پخت ، نوع پوشش ، رنگ پوشش (داخل و خارج ) نوع تزيين ، محل تزيين لوکوس (داخل و خارج )، (توضيحات ) 1 چرخ ساز، ماسه نرم ، خاکستري، خاکستري، خاکستري کافي، لعاب دار، 107 لعاب دار، فيروزه اي، فيروزه اي Kennet, 2004, fig.