خلاصة:
چکیده از آنجا که در مکاتب و مدارس گوناگون، عقل و بهکارگیری آن مورد اختلاف است، در این جستار، به معرفی دیدگاه مدرسة کوفه دربارة عقل و عقلگرایی بزرگان این مکتب پرداختهایم. این تحقیق در دو بخش معرفی عقل و رویکردهای عقلگرایانة مکتب کوفه سامان یافته است. در بخش اول، مواردی همچون جایگاه، حجیت، آثار، موانع، و قلمرو عقل بررسی شده است. در بخش دوم، شاخصهای عقلگرایی که تجلی عقل در میان ائمه و اصحابشان در مدرسة کوفه است، در سه قسمت ائمه، ائمه و اصحاب آنان، اصحاب ائمه تبیین گردیده است. مواردی همچون مناظره، پرسش و بررسی مطالب دینی، اخذ فروع از اصول، بررسی منقولات خلاف عقل و ردیهنویسی از جملة این شاخصهاست. این جستار به شیوة کتابخانهای و عمدتا با احصا و استقرای روایات صورت گرفته است. گویای اهمیت عقل و اهتمام خاص به آن در عین خط قرمز داشتن و نیز گستردگی عملکرد عقل و شاخصهای عقلگرایی در تعامل با وحی و در پرتو امامتپذیری اصحاب در مکتب کوفه است.
ملخص الجهاز:
منابع این پژوهش کتب تاریخی و رجـالی و حـدیثی اسـت و بـا اسـتفاده از احادیـث نقل شده توسط اصحاب کوفی ائمه (ع ) و سخنان نقـل شـده از اصـحاب ائمـه و عملکـرد اصحاب و نیز دیگران در مورد اصحاب مدرسة کوفه ، عقل گرایی این مدرسه تبیین گردید.
گفتنی است از آن جا که اصحاب به خصوص بزرگانی چون محمـد بـن نعمـان احـول ، هشام بن سالم الجوالیقی ، زراره بن اعین ، حمران بن اعین ، قیس ماصر و هشام بن حکم بـه دلیل پذیرش محوریت و مرجعیت ائمه (ع ) به مطالبی که ولـو بـا واسـطه ، از امامـان نقـل می کردند اعتقاد داشتند٣، این باورها مبنای فکری مکتب کوفه است .
بر پایة این تعالیم بسیار دیده می شود که اصحاب از جمله هشام بـن سـالم ، هشـام بـن حکم ، مؤمن طاق ، زراره و حران بن اعین در زمینه های مختلف دینی (عقاید، احکام ، تفسیر و کلام ) از ائمه (ع ) سؤال می کردند و آن ها پاسخ می دادند، هم چون : هشام بن سالم از امام صادق (ع ) پرسیدند: «سبحان الله ما یعنی به ؟» و حضرت در جواب فرمودند: «تنزهه » (حر عاملی ، ١٤٠٩: ٢٨/ ٢١٥) و نیز می پرسد: «چه می فرمایید در مورد فردی که علی (ع ) را سب و دشنام می دهد؟» (صدوق ، ١٤١٣: ٢/ ٣٨٩) یا «دربارة کسی که زیارت خانة خدا را فراموش کند تا به خانه برگردد چه می فرمایید؟» (حر عاملی ، ١٤٠٩: ١٥/ ١١٢)، «آیا جهاد بر اعراب واجب است ؟» (مجلسی ، ١٤٠٣: ٢٥/ ٢٤٩) و «آیا دو امام در یک زمان وجود دارند؟ ما حق الله علی خلقه ؟» (حر عاملی ، ١٤٠٩: ٢٧/ ١٥٥).