خلاصة:
نظام مستبداﻧﺔ عراق دوران صدامحسین، اقسام ناهمسانیهای جاﻣﻌﺔ عراق را در چرخگوشت ایدئولوژیک حزب بعث مضمحل کرد؛ ولی پیشینهای بر جا گذاشت که بهمحض پایان کار وی، خشونتهای قومی، فرقهای و مذهبی سر برآوردند، گسلهای جامعهشناختی- هویتی عراقیها بر همدیگر غلطیدند و قساوتهای گوناگون را سبب شدند. نگارنده بر این باور است که یکی از مؤلفههای سببساز بروز بیثباتی کنونی، شیوﮤ تدوین و تصویب قانون اساسی جدید عراق است. وجود شکافهای عمیق قومشناختی، جمعیتشناختی، دینشناختی و جامعهشناختی در عراق، خودبهخود مسبب افزایش خشونت در محیطی شد که ﭘﻴﺸﻴنة فرهنگ دموکراتیک نداشت و بذر خصومت، از پیش، در آن کاشته شده بود. در جاﻣﻌﺔ عراق، بهدلیل وجود ﭘﻴﺸﻴنة ساختار سیاسی ویژه (چیرگی ارتش، سنیها و حزب بعث) عدم توﺳﻌﺔ جاﻣﻌﺔ مدنی، سیاستهای کوچ دادن و عربیسازی و حاکمیت پدرسالاری نوین حزب بعث، هیچگاه زمینهای مساعد برای رشد نهادهای دموکراتیک پدیدار نشد. روند مهندسیگوﻧﺔ تدوین قانوناساسی عراق، نیز سبب شد عراقیها، بدون ممارستهای دموکراتیک، به عرصهای گام بگذارند که از پیش آن را بهدرستی نمیشناختند.
ملخص الجهاز:
برآیند تعارض و تداخل منافع نیروهای سیاسـی درگیـر در عـراق بـه سـه سناریوی تجزیه ، جنگ داخلی، و تقسیم عادلانه و دموکراتیک قدرت منجر میشـود کـه از نظر نویسندة مقاله ، دو گـزینۀ اول ، نامحتمـل و گـزینۀ سـوم مطلـوب (قاسـمی: ٥٧) است ؛ در حالیکه ، سیر تحولات عراق کنونی سبب شده اسـت کـه گـزینۀ نخسـت ، در حال وقوع ، گزینۀ دوم ، عملا موجود و گزینۀ سوم ، در حال تضعیف باشند.
بنابراین ، نگارنده فرضیۀ خود را برمبنای چارچوب نظری نیاز بـه تـدوین قـوانین اساسی نوپیدا در هماهنگی با نیازهای درونـی یـک کشـور (پـس از وقـوع انقلابـات و شورش ها و کودتاها و اشغال نظامی کشور)، این گونه مطرح میکنـد کـه فقـدان پیشینۀ دموکراتیک در تاریخ سیاسی و فرهنگ سیاسی مردم عراق سبب شد پیدایش ، تـدوین و تصویب قانون اساسی نوین عراق از درون مایـه هـای فرهنگـی و اجتمـاعی و سیاسـی و حقــوقی موجــود در تــاریخ معاصــر عــراق ریشــه نگیــرد و تــدوین ســکولار/ لیبــرال قانون اساسی نوپیدا، از همان آغاز، به انحراف از طبیعت سیاست در عـراق منجـر شـود؛ نوعی کژتابی و کژفهمی در بازسازی سیاسی و حقوقی عراق ، که به نادیـده انگـاری همۀ گسل های فعال جامعه شناختی در عراق منجر شد.
روند تصنعی تدوین و تصویب قانون اساسی جدید عراق ، بدون درنظرداشتن گسل هـای بسیار فعال جامعه شناختی، سبب بروز بیثباتی شدید و خشونت های سیاسی و اجتماعی خون بار شده است .