خلاصة:
یکی از پدیدههای رایج و مخرب در مناطق خشک و بیابانی ایران و جهان، گرد و غبار است که میتواند اثرات زیانباری بر روی محیط زیست و زندگی بشر داشته باشد. استان فارس به ویژه نواحی جنوبی و مرکزی آن به علت موقعیت جغرافیایی و قرارگیری در عرضهای پایین، از مسیرهای رطوبت کمتر بهره برده و نزدیکی آن به منابع عظیم تولید گرد و غبار در بیابانهای عربستان و عراق باعث شده تا همواره در معرض این پدیده قرار داشته باشد و در بعضی از اوقات سال دچار خسارت نیز میشود. از این رو شناخت چگونگی پیدایش این گرد و غبارها جهت مقابله با کاهش اثرات زیانبار این پدیده درمنطقه میتواند مفید واقع شود. دراین تحقیق، دادههای ساعتی، سمت و سرعت باد و وضعیت هوای حاضر ایستگاههای همدیدی جنوب و مرکز استان فارس (شیراز، لار، لامرد، داراب و فسا) مورد بررسی قرار گرفت و پس از استخراج کدهای مربوط به پدیده گرد و غبار (کدهای 6 تا 9 و 30 تا 35) و تحلیل آماری دادههای هواشناسی مرتبط با این پدیده با استفاده از نرم افزار SPSS، گلبادها و گلغبارهای سالانه و ماهانه ایستگاههای همدیدی جنوب و مرکز استان فارس با استفاده از نرم افزارهای WRplot & WDconvert طی دوره آماری مشترک1992- 2008 ترسیم شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که اکثر روزهای همراه با گرد و غبار در ایستگاههای جنوب و مرکز استان فارس در فصول بهار و تابستان اتفاق میافتد و در ایستگاههای مرکزی استان (شیراز و فسا) اردیبهشت ماه بیشترین فراوانی ماهانه این پدیده را به خود اختصاص میدهد. در ایستگاههای جنوبی استان (لار، لامرد و داراب) بیشترین فراوانی ماهانه آنها مربوط به تیر ماه است. همچنین میانگین روزهای همراه با پدیده گرد و غبار در ایستگاههای لار 1/88، لامرد 39، داراب 54، فسا 3/30 و شیراز 1/56 روز درسال میباشد که ایستگاه لار بیشترین میانگین سالانه روزهای گرد و غبار را در بین ایستگاههای منتخب داشته است. بعلاوه، با توجه به بررسی گل بادها و گل غبارهای سالانه و ماهانه هر 5 ایستگاه، مشخص شد که جهت باد غبارها با جهت باد غالب منطقه هم جهت بوده و اکثر رخداد پدیده گرد و غبار در ایستگاهها، مربوط به ساعتهای بعد از ظهر است. با توجه به این که میانگین سالانه سرعت باد غبارها در منطقه تقریبا یک متر بر ثانیه است، این خود بیانگر آن است که به طور عمده پدیده گردوغبار در مرکز و جنوب استان فارس منشا محلی (کد 07) نداشته و خاستگاه اصلی 98% آنها بیرونی (کد06) است.یکی از پدیده های رایج و مخرب در مناطق خشک و بیابانی ایران و جهان ، گرد و غبار اسـت کـه مـی - تواند اثرات زیانباری بر روی محیط زیست و زندگی بشر داشته باشد. استان فارس به ویژه نواحی جنوبی و مرکزی آن به علت موقعیت جغرافیایی و قرارگیری در عرض های پایین ، از مسیرهای رطوبت کمتر بهره برده و نزدیکی آن به منابع عظیم تولید گرد و غبار در بیابان های عربستان و عراق باعث شده تا همواره در معرض این پدیده قرار داشته باشد و در بعضی از اوقات سـال دچـار خسـارت نیـز مـی شـود. از ایـن رو شـناخت چگونگی پیدایش این گرد و غبارها جهت مقابله با کاهش اثرات زیانبار این پدیده درمنطقه میتوانـد مفیـد واقع شود. دراین تحقیق ، داده های ساعتی ، سـمت و سـرعت بـاد و وضـعیت هـوای حاضـر ایسـتگاه هـای همدیدی جنوب و مرکز استان فارس (شیراز، لار، لامرد، داراب و فسا) مورد بررسی قرار گرفت و پـس از استخراج کدهای مربوط به پدیـده گـرد و غبـار (کـدهای ٦ تـا ٩ و ٣٠ تـا ٣٥) و تحلیـل آمـاری داده هـای هواشناسی مرتبط با این پدیده با استفاده از نرم افـزار SPSS، گلبادهـا و گـل غبـارهـای سـالانه و ماهانـه ایستگاه های همدیدی جنوب و مرکز استان فارس با استفاده از نرم افزارهای WDconvert &WRplot طی دوره آماری مشترک ١٩٩٢- ٢٠٠٨ ترسیم شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان میدهد که اکثر روزهای همراه با گرد و غبار در ایستگاه های جنوب و مرکز استان فارس در فصول بهار و تابستان اتفاق میافتد و در ایستگاه های مرکزی استان (شیراز و فسا) اردیبهشت ماه بیشـترین فراوانـی ماهانـه ایـن پدیـده را بـه خـود اختصاص میدهد. در ایستگاه های جنوبی استان (لار، لامرد و داراب ) بیشترین فراوانی ماهانه آنها مربوط به تیر ماه است . همچنین میانگین روزهای همراه با پدیده گـرد و غبـار در ایسـتگاه هـای لار ٨٨.١، لامـرد ٣٩، داراب ٥٤، فسا ٣٠.٣ و شیراز ٥٦.١ روز درسال میباشد که ایستگاه لار بیشترین میـانگین سـالانه روزهـای گرد و غبار را در بین ایستگاه های منتخب داشته است . بعلاوه ، با توجه به بررسی گل بادها و گـل غبارهـای سالانه و ماهانه هر ٥ ایستگاه ، مشخص شد که جهت باد غبارها با جهت باد غالب منطقه هم جهـت بـوده و اکثر رخداد پدیده گرد و غبار در ایستگاه ها، مربوط به ساعت های بعد از ظهر اسـت . بـا توجـه بـه ایـن کـه میانگین سالانه سرعت باد غبارها در منطقه تقریبا یک متر بر ثانیه است ، این خود بیانگر آن است که به طور عمده پدیده گردوغبار در مرکز و جنوب استان فارس منشا محلی (کد ٠٧) نداشـته و خاسـتگاه اصـلی ٩٨% آنها بیرونی (کد٠٦) است .
ملخص الجهاز:
"جدول ١- کدهای مختلف هواشناسی برای بیان انواع پدیده گرد و غبار (علیجانی ، ١٣٨١: ٣٢-٣٣) کد هواشناسی نام علمی توضیحات ٠٦ گرد و خاک معلق گرد و خاک معلق در هوا که مسافت زیادی را پوشانده است ٠٧ گرد و خاک گرد و خاک یا ماسه ای که در محل ایستگاه از زمین بلند شده است ٠٨ گردباد گردبادهای تکامل یافته در خود ایستگاه یا اطراف آن ٠٩ توفان گرد و خاک در ساعت دیده بانی در اطراف ایستگاه وجود دارد یا در طی ساعت گذشته در خود ایستگاه وجود داشته است ٣٠ توفان گرد و خاک یا ماسه طی ساعت گذشته از شدت توفان کاسته شده است ملایم ٣١ توفان گرد و خاک یا ماسه طی ساعت گذشته شدت توفان تغییری نکرده است ملایم ٣٢ توفان گرد و خاک یا ماسه طی ساعت گذشته بر شدت توفان افزوده شده است ملایم ٣٣ توفان گرد و خاک یا ماسه طی ساعت گذشته از شدت توفان کاسته شده است شدید ٣٤ توفان گرد و خاک یا ماسه طی ساعت گذشته شدت توفان تغییری نکرده است شدید ٣٥ توفان گرد و خاک یا ماسه طی ساعت گذشته بر شدت توفان افزوده شده است شدید جدول ٢-موقعیت ایستگاههای منطقه مورد مطالعه در طول دوره آماری ١٩٩٢-٢٠٠٨ نام ایستگاه طول جغرافیایی عرض جغرافیایی ارتفاع به متر (درجه و دقیقه ) (درجه و دقیقه ) شیراز 52 36 29 32 1540 فسا 53 39 28 56 1370 داراب 54 33 28 45 1140 لار 54 17 27 42 800 لامرد 53 12 27 22 450 شکل ١- موقعیت شهرهای مورد بررسی در استان فارس ٣- بحث و نتایج ٣-١- تحلیل آماری پدیده گرد و غبار در منطقه در طی دوره آماری ١٨ ساله ١٩٩٢-٢٠٠٨، غیر از ١٠ مورد پدیده گـرد و غبـار کـه مربوط به کدهای ٠٧ و ٠٨ (منشا محلی) بود، در دیگر موارد این پدیده کـد ٠٦ (منشـا بیرونی ) داشت ."