خلاصة:
واکاوی عقاید غلات در عصر ائمه اطهار( و نوع مقابله امامان( با آنها از اهمیت خاصی برخوردار است. آشنایی با نوع برخورد ائمه( با غالیان، الگوی مناسبی برای مقابله با آنها ارائه میکند. ابوالخطاب بهعنوان یکی از مهمترین غلات دوران ائمه(، علاوه بر بیان عقاید افراطی، تاثیر بسیاری بر جریان غلو در زمان خود و غالیان پس از خود داشت. سوالی که مطرح است اینکه ابوالخطاب چه عقاید غالیانهای را مطرح کرد؟ و چه تاثیری در جریان غلو پس از خود داشت؟ و امامان( با این شخصیت غالی و پیروانش چگونه برخورد کردهاند؟ امام صادق( ابوالخطاب، عقائدی همچون نبوت و سپس الوهیت ائمه( و در نهایت، الوهیت خودش را مطرح کرد و قائل به اباحیگری شد. همچنین، حرکت منحرفانه وی، در پیدایش اسماعیلیه بیتاثیر نبود. اما در خصوص واکنش ائمه( نسبت به او، باید گفت: با جدیّت به مقابله با ابوالخطاب پرداخت و او را رسوا ساخت و از وی برائت جست و لعن و تکفیر کرد و از همنشینی با وی نهی نمود و سایر امامان( نیز بهمنظور جلوگیری از تاثیرات مخرّب وی، به نوعی همچون امام صادق( با این جریان برخورد کردند.
ملخص الجهاز:
سؤالی که مطرح است اینکه ابوالخطاب چه عقاید غالیانهای را مطرح کرد؟ و چه تأثیری در جریان غلو پس از خود داشت؟ و امامان( با این شخصیت غالی و پیروانش چگونه برخورد کردهاند؟ امام صادق( ابوالخطاب، عقائدی همچون نبوت و سپس الوهیت ائمه( و در نهایت، الوهیت خودش را مطرح کرد و قائل به اباحیگری شد.
اما در خصوص واکنش ائمه( نسبت به او، باید گفت: با جدیت به مقابله با ابوالخطاب پرداخت و او را رسوا ساخت و از وی برائت جست و لعن و تکفیر کرد و از همنشینی با وی نهی نمود و سایر امامان( نیز بهمنظور جلوگیری از تأثیرات مخرب وی، به نوعی همچون امام صادق( با این جریان برخورد کردند.
هرچند در این روایت، نام آن فرد مشخص نشده است، اما احتمال دارد مقصود حضرت از «سفله» ابوالخطاب باشد؛ چراکه در روایتی دیگر، امام صادق(، ابوالخطاب را «سفله» خواندند و از ارتباط با وی نهی کردند.
در آن زمان، حضرت با اشارة پدرشان امام صادق( و در پاسخ به خواستة یکی از یارانشان به نام عیسی شلقان، که در خصوص ابوالخطاب سؤال کرده بود، به روشنگری در خصوص این شخصیت غالی پرداختند و فرمودند: «ابوالخطاب از کسانی است که ایمان عاریهای داشته و خداوند این ایمان را از وی سلب کرده است» (همان، ص418؛ ابنشهرآشوب، 1376ق، ج4، ص293).
معرفی این افراد بهعنوان «کسانی که در خط فکری ابوالخطاب هستند»، میتوانست رسوایی بزرگی برای آنان باشد؛ چراکه ـ همانگونه که ذکر شد ـ ابوالخطاب از زمان امام صادق( به بعد توسط هریک از امامان( لعن شده، فریبکار و دروغگو معرفی گردیده و از شیعیان درخواست شده است از همنشینی با وی خوداری کنند.