خلاصة:
آیه تطهیر یکی از پرمناقشهترین آیات قرآن بین مفسران فریقین پیرامون مسئله عصمت اهلبیت^ است. مفسران شیعه «اهلالبیت» را مختص خمسه طیبه^ میدانند و در مقابل، برخی از مفسران اهل سنت «اهلالبیت» را مختص زنان پیامبر، برخی دیگر شامل زنان پیامبر و خمسه طیبه و برخی دیگر آن را اعمّ از خویشان و اقوام پیامبر و ... میدانند. در این بین یکی از ادلّه مفسران شیعه بر این ادعا، «تغییر ضمیر» از جمع مونث به جمع مذکر در آیه تطهیر است. این پژوهش با رویکردی توصیفی ـ تحلیلی جهت نقد و ارزیابی این مطلب، به واژهشناسی کلمه «اهل» و موارد استفاده آن در لغت و قرآن پرداخته و به این نتیجه رسیده است که هر چند با استشهاد به شواهد تاریخی و استناد به روایات متقن، میتوان ثابت کرد «اهلالبیت» اختصاص به خمسه طیبه دارد، اما استناد اغلب مفسران شیعه به «تغییر ضمیر» محل بحث و تامل است.
ملخص الجهاز:
"(همان: 22 / 7؛ مفید، 1424: 1 / 410؛ طوسی، بیتا: 8 / 339؛ طبرسی، 1350: 8 / 559؛ قمی، 1367: 2 / 193؛ شوکانی، 1414: 4 / 321؛ اندلسی، 1420: 8 / 479؛ ابنعاشور، 1420: 21 / 246؛ قرطبی، 1364: 14 / 182؛ سیوطی، 1404: 5 / 198؛ بغوی، 1420: 3 / 637؛ ابنعطیه، 1422: 4 / 384؛ ابنجوزی، 1422: 3 / 460؛ ثعلبی، 1422: 8 / 31؛ العک، 1424: 274؛ عنایة، 1411: 315) با توجه به همین شأن نزولها، علامه طباطبایی با ذکر این مطلب که در هیچ یک از 70 طریق متعددی که در ذیل آیه تطهیر از شیعه و اهلسنت نقل شده، حتی یکی از آنها نیز به نزول قسمت انتهایی آیه 33 در خلال آیاتی که مخاطب آنها زنان پیامبر است، اشاره ندارد، معتقد است که این قسمت از آیه مورد بحث، مستقلا و در یک واقعه جداگانه نازل شده است و تنها و تنها به خمسه طیبه اختصاص دارد و همسران پیامبر مشمول آن نیستند.
با دقت در نظرات مفسران شیعه بهروشنی میتوان دریافت که «تغییر ضمیر» یکی از مهمترین ادله اغلب علمای متقدم و متأخر شیعه مبنی بر رد شمول زنان پیامبر در مصادیق اهلبیت در آیه تطهیر است، اما قاطبه مفسران اهلسنت با استناد به وحدت سیاق آیات، همسران پیامبر را نیز در مصادیق «اهل البیت» داخل کرده و تغییر ضمیر را با قاعده «تغلیب» و یا رعایت «ظاهر لفظ اهل» توجیه میکنند."