خلاصة:
با توجه به تأثیر سرنوشتساز نهضت ملی صنعت نفت در تاریخمعاصر ایران و نقش مهمی که روحانیون ایران در این امر بر عهدهگرفتند، مقاله حاضر برآن است تا نقش روحانیون اصفهان را در اینبرهه تاریخی مورد ارزیابی قرار دهد. روحانیون اصفهان چه اندازه دربه حرکت درآوردن و هدایت جنبشهای مردمی به نفع نهضت نقشداشتند؟ دخالت آنان چه دستاوردهایی را برای نیروهای مذهبی بههمراه آورد؟ آیا آنها توانستند اعتماد نسل جوان را برای مبارزاتبعدی جلب کنند؟ بررسی سؤالات مورد نظر بر این فرض مبتنی استکه روحانیون در جامعه آن روز اصفهان از نفوذ زیادی برخوردار بودند.رویکرد مقاله پیش رو توصیفی- تحلیلی است و بر اساس منابعآرشیوی، کتابخانهای و پژوهش میدانی صورت گرفته است. یافتههایپژوهش حاکی از آن است که نیروهای مذهبی اصفهان قدرتبرانگیختن جنبشهای مردمی را دارا بودند و به تبع آیتالله کاشانیاز این قدرت به نفع نهضت استفاده کردند. ولی پس از اختلاف بینسران نهضت، اکثر روحانیون اصفهان به دلایل مختلف از جملهقدرت یافتن روزافزون حزب توده از دکتر مصدق رویگردان شدند ودر برابر کودتا محافظهکاری پیشه کردند. بیشتر جوانان اصفهان بانیروی » مشاهده این رویکرد، برای ادامه مبارزه علیه استبداد ازدلسرد شدند. این روند تا زمان ورود آیتالله خمینی به « مذهبصحنه سیاست ادامه داشت.