خلاصة:
سیاست موازنه منفی در ایران، اولین بار توسط دکتر محمد مصدق در جریان درخواست امتیاز نفت شمال از سوی شوروی ارائه شد، که رویکرد تازهای در برخورد با زیادهخواهیهای قدرتهای خارجی بود. موفقیت آن سیاست در عدم واگذاری امتیاز به شوروی و مکلف نمودن دولت در عدم واگذاری امتیازی به دول دیگر باعث شد در دورانی که رقابتهای نفتی میان شرکتهای خارجی برای دریافت سهم بیشتر صورت گرفته بود، ناکام گذارد. به مرور با ادامه فعالیت این جریان شکل گرفته، خواست نمایندگان مجلس مبنی بر احقاق حقوق تضییع شده در میزان سود دریافتی شرکت نفت ایران و انگلیس موجب شد تا تلاش برای ملی شدن صنعت نفت در راستای چنین سیاستی در دستور کار قرار گیرد. ملی شدن صنعت نفت و انتخاب مصدق به نخست وزیری راه را برای اتخاذ این سیاست هموارتر نمود. لذا از اردیبهشت 1330 تا 28 مرداد 1332 شمسی، به مدت 27 ماه سیاست موازنه منفی در سیاست داخلی و خارجی کشور به اجرا در آمد و شرایطی را به وجود آورد که نتایج خاص خود را داشت. این پژوهش با رویکردی توصیفی-تحلیلی، درصدد بازنمایی تأثیر شکلگیری سیاست موازنه منفی بر تحولات داخلی و نتایج آن در روابط خارجی میباشد. یافتههای پژوهش نشان میدهد که سیاست موازنه منفی، به مرور به نوعی رفتار سیاسی و مقاومت در تقابل با جریان خارجی تبدیل گردید.
ملخص الجهاز:
"(همان: 124) به طور کلی نمونهها و مواردی از پیگیری اصول موازنه منفی در سیاست خارجی که دکتر مصدق بین سالهای 1330 تا 1332 شمسی دنبال کرد به طور اجمال میتوان چنین برشمرد: «تعیین هیئت مدیره موقت شرکت ملی نفت ایران بلا فاصله پس از رسیدن به مقام نخست وزیری در اردیبهشت 1330 ش که منجر به خلع ید از شرکت نفت ایران و انگلیس شد؛ اعتراض به شکایت انگلیس و دخالت دیوان دادگستری بین المللی لاهه بر مبنای عدم صلاحیت دیوان؛ شرکت در جلسات شورای امنیت در مهر 1330 ش که در آن، شورا بر خلاف تقاضای انگلستان رأی داد؛ تقاضای رعایت بی طرفی از آمریکا به جای مساعدت در اختلافات ایران و انگلیس در جلسه 19 آذر 1330 ش مجلس؛ اقدام به قطع روابط با انگلیس و انحلال کنسولگریها و شورای فرهنگی این کشور در خرداد 1331 ش؛ مخالفت با تقاضای جمال امامی مبنی بر جایگزین شدن شرکت نفت سابق با کمپانیهای آمریکایی؛ بازداشتن شاه از ارتباط مستقیم با دیپلماتهای خارجی پس از احراز مجدد نخست وزیری در پی رأی اعتماد مجلس هفدهم؛ برنامه ریزی و اعمال سیاست اقتصاد بدون نفت و تکیه بر تولید ملی به جای واردات؛ رد درخواست شوروی مبنی بر تمدید امتیاز انحصار کشتیرانی و شیلات شمال در دی ماه 1331 ش؛ و آخرین مورد پاسخ منفی به تقاضای سادچیکف در مورد تمدید قرارداد شیلات در 9 بهمن 1331 ش میباشد»."