خلاصة:
تغییر و تحول فکری و اعتقادی و پذیرش دین مطلوب از آرمانهای برخـی ملـل از جملـه ایرانیـان بوده است . چگونگی گروش ایرانیان به تشیع با تحلیل های مختلف و گاه متضاد طرح شـده اسـت لذا به منظور دست یابی به شناخت لازم در این خصوص ضرورت دارد پـژوهش هـایی نقادانـه و منصفانه انجام پذیرد. ایرانیان مستقر در کوفه در قرن نخست هجری در این رابطه نقش مهمی ایفـا نمودند. این مقاله با بررسی روند گرایش ایرانیان کوفه به تشیع و نقشی که آنان در رونـد تحـولات تاریخی جهان اسلام ایفا نمودند به بررسی برخی فرضیه های مطرح از جمله اشتراک اعتقاد ایرانیان باستان با مذهب شیعه می پردازد و نهایتا به اثبات اصل گرایش انسانها به اصول انسانی و عدالت و پاسخ گویی فطرت در هنجار به گرایش های بوجود آمده در طول تاریخ می پردازد که با توجه بـه بسترهای مناسب در کوفه سـبب برگزیـدن تشـیع توسـط ایرانیـان گردیـد. همچنـین مجموعـه ای اقدامات و فعالیت های آنان در طول قرن نخست هجری مورد نقد و بررسی قرار می گیرد.
ملخص الجهاز:
"استقرار کوفه در مناطق ایرانی نشین آن زمان و حضور جمع قابل توجهی از ایرانیـان در ایـن شهر و اطراف آن و هم پیمانی بسیاری از آنان با قبایل عرب شیعه که عمدتا هم شیعه امامیـه بونـد قاعدتا می بایست تأثیراتی بر آنها و حتی بر روند گسترش این تفکر در داخل ایران گـزارده باشـند لذا بخش قابل توجهی از تاریخ تشیع در ایران در طول قرن اول هجری در این شـهر رقـم خـورده است و ضرورت دارد که مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد.
اگـر گـرایش ایـن مـردم بـه تشـیع بخاطر تقدسی است که از قدیم برای شاهان خود قائل بوده اند پـس چـرا تـا قرنهـا پـس از ورود اسلام به این سرزمین اکثریت مردم ایران اهل سنت بوده اند و چرا بعدها به امامیـه تمایـل یافتنـد؟ حال آنکه این گونه افکار به تفکر حاکمیت که تا قرنها توسط عباسیان تبلیغ می شد نزدیکتر بـود ، لذا به نظر می رسد برای یافتن علل واقعی در گرایش ایرانیان از جمله جامعه ی مورد نظـر یعنـی ایرانیان کوفه بر اساس مستندات تاریخی و به دور از هر گونه پیشداوری اقدام نمائیم .
رفتار عادلانه ی امام با همه ی اقوام بخصوص با موالی در نهایت موجب شد تا این متعصبان برآشوبند حتی ایشان را علنا تهدید کرده ، گفتند اگر به موالی (ایرانیان ) بـیش از ایـن روی نمـایی و آنان را برکشی به نزد معاویه خواهیم رفت (ثقفی کوفی ، ١٣٥٥ ، ج ١: ص ٣٠٧) شیعیان ایرانی کوفه از خلافت معاویه تا قیام مختار شیعه در لغت به معنای همراهان و پیروان است و فقها و متکلمان اصـطلاحا یـاران و پیـروان علی (ع ) و فرزندانش را شیعه می گویند(ابن خلـدون ، ص ١٩٦)."