خلاصة:
در این مقاله ضمن اشاره به دوگونه کتابت رسمی و غیررسمی افسانهها و روایات تاریخی ایران و نیز شکلگیری عنوان «خداینامک» و تبدیل آن به شاهنامه، سه منبع مورد استفادة مولفان خداینامک یعنی متون بایگانی شده در دربار ساسانی، روایات مختلف از وقایع رویداده در عصر مولف و روش کتزیاسی (بازخوانی، اصلاح و تکمیل تاریخ کهن با بهرهگیری از حوادث دورة متاخّر) معرّفی شدهاند. اینکه تدوین و تالیف تاریخ شاهان کهن ایرانی از چه زمانی آغاز شده موضوع بخش دیگری از مقاله است. تنظیم و کتابت اولین روایتها بنابرآنچه در این بخش آمده، به زمان بهرام گور برمیگردد، امّا بازنگری و تکمیل آنها تا سدههای اول و دوم هجری ادامه دارد. واپسین موضوع مقاله هم پرداختن به کیفیّت گاهشماری خداینامک است که تا حدود زیادی متاثّر از سنّت کهن ساسانیان در شمارش شاهان براساس سالهای سلطنت هر شاه است. برخی دخل و تصرّفها و تحریفهای مغرضانه و جهتدار در عدد این تاریخها نیز وجود دارد که میتواند علت اختلاف نسخهها را روشن کند.
ملخص الجهاز:
شاپور شهبازی ـ ترجمة محمود حسنآبادی چکیده در این مقاله ضمن اشاره به دوگونه کتابت رسمی و غیررسمی افسانهها و روایات تاریخی ایران و نیز شکلگیری عنوان «خداینامک» و تبدیل آن به شاهنامه، سه منبع مورد استفادة مؤلفان خداینامک یعنی متون بایگانی شده در دربار ساسانی، روایات مختلف از وقایع رویداده در عصر مؤلف و روش کتزیاسی (بازخوانی، اصلاح و تکمیل تاریخ کهن با بهرهگیری از حوادث دورة متأخر) معرفی شدهاند.
ساسانیان این روش و نسخة پارتی را با اصلاحاتی جزئی پذیرفتند و برای آنکه کار خود را پیش ببرند، آن را مورد استفاده قرار دادند: آنها آغاز هزارة زرتشت را از زمان تولدش به زمان شروع رسالتش منتقل نمودند (فاصلة سی سالة ایجاد گشته، به گونهای مشخص و به موقع با سلطنت ملکهای ساختگی، یعنی همای که دختر بهمن ـ اردشیر وانمود شد، پر گردید)؛ هدف این بود که نبرد هرمزدگان (در ٢٨ آوریل ٢٢٤) را ـ که سرنوشت اشکانیان را رقم زد ـ در پانصد و یکمین سال (٥٠١ = ٤٧١+٣٠) از تقویم اشکانی که حال دورة زرتشت شده بود، قرار دهند.
مقایسه کنید با «دفتر خسروان» فردوسی (شاهنامه، چاپ مسکو، جلد ٧، ١٩٦٨، ص ٣٣٩، ب ٥٩٨) که دقیقا ترجمة اصطلاح اخیر یونانی است، نیز بنگرید به، Nöldeke, Nationalepos, ١٣.