خلاصة:
نزدیک به پنجاه سال است که از تدوین سیاستهایی برای رشد و آبادانی ایران در قالب برنامههای توسعهای میگذرد. برنامهریزان اقتصادی، پیش و پس از انقلاب با اهداف و چشماندازهای گوناگونی، به تدوین سیاستهای توسعهای پرداختهاند. از جمله مفاهیم اساسی در مبحث توسعه، موضوع «ارتباطات توسعه» است که نظریهپردازان توسعه، از دیدگاههای گوناگون بدان پرداختهاند و الگوهایی برای آن ترسیم کردهاند. بررسی برنامههای توسعهای ایران، نشان میدهد که برنامهریزان بیشتر به توسعهی ارتباطات به مثابهی یک زیرساخت در کنار سایر سختافزارها نگریستهاند. در برنامههای توسعهای پیش از انقلاب، به دلیل گام گذاشتن کشور در مرحلهی تازهای از توسعه، توجه به امر گسترش ارتباطات و ابزارهای آن، پذیرفتنی است، اما آنچه، به مرور از آن غفلت شده است مسالهی «ارتباطات توسعه» است. حال آنکه یکی از عوامل اساسی توسعه توجه به این فرآیند است؛ زیرا این مهم میتواند زمینهی افزایش آگاهیهای عمومی و تعمیق پیوندهای ملی را برای به سرانجام رسیدن برنامهها فراهم کند. بررسیها نشان میدهد در میان برنامههای اجرا شدهی پیش و پس از انقلاب تنها در برنامهی چهارم توسعهی اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مسالهی «ارتباطات توسعه» به گونهای روشن و قابل قبول لحاظ شده بود که آن نیز به دلیل جابهجایی دولتها و تفاوت سیاستهای کاری به نتیجهی مطلوب نرسیده است.
ملخص الجهاز:
از اینرو در چند دههی گذشته، نه تنها شرایط بینالمللی و جاذبههای جهانی نظریهها و الگوهای توسعه بخشی ارتباطات مؤثر بوده است، بلکه به سبب اوضاع و احوال خاص کشورهای جهان سوم و احساس نیاز مبرم آنها به بهرهبرداری از امکانات ارتباطی در پیشبرد برنامههای عمرانی و تحکیم استقلال و وحدت ملی، نقش ارتباطات در ایجاد زمینههای مناسب برای اجرای برنامههای توسعه در کانون توجهها بوده است.
Daniel Lerner Wilbure Schramm Everett Rogers 3- ارتباطات توسعه و توسعه ارتباطات در فرآیند توسعهی ملی ارتباطات از مناظر گوناگونی اهمیت دارد: نخست آنکه وسایل گوناگون ارتباطی از عوامل مؤثر در آگاهسازی، هماهنگی و ساماندهی مورد نظر در ارائه و اجرای طرحهای گوناگون توسعه به شمار میروند و در جلب مشارکت عمومی و همکاریهای مردمی برای دستیابی به نتایج مطلوب تأثیری تعیینکننده دارند؛ دوم آنکه ارتباطات خود نیز به عنوان شاخص توسعه مانند درآمد ملی، سطح سواد و رفاه عمومی همچنین مانند اجزای اصلی توسعه مانند آموزش و بهداشت، صنعت و خدمات از جایگاه ویژهای برخوردار است.
مقام ارتباطات در برنامهریزیهای توسعهی ملی از دو جهت شایان توجه است وسایل و امکانات گوناگون ارتباطی از یک سو جزء عوامل آگاهی ذهنی و هماهنگسازی و سازماندهی مورد نظر در ارائه و اجرای طرحهای مختلف توسعه به شمار میروند و در جلب همکاریها و مشارکتهای عمومی برای تأمین نتایج مطلوب آنها نیز تأثیر تعیینکننده دارند و از سوی دیگر خود به عنوان شاخصهای توسعه مانند درآمد ملی و سطح سواد و همچنین جزء زمینههای اصلی توسعه، مثل کشاورزی، صنعت، آموزش و بهداشت، در برنامههای توسعهي ملی، جایگاه ممتازی دارند؛ به همین لحاظ برای پیشرفت و گسترش آنها در کنار زمینههای مهم دیگر توسعه، برنامهریزیهای ویژهای در نظر گرفته میشود.