خلاصة:
در دهه های اخیر در کشور ما ایران، به دلیل افزایش جمعیت و نرخ رو به رشد آن و از سوی دیگر مهاجرت های غیر قابل کنترل جمعیت روستانشین به سوی مراکز شهری، ساختارهای زیر بنایی و تشکیلاتی نیز به صورت تصاعدی به سمت حوزه های شهری واقع در نواحی خشک و نیمه خشک متمرکز شده است. لیکن در روند توسعه ی فیزیکی مناطق شهری، به مسائل مربوط به زیر ساخت های طبیعی، مبانی هیدرولوژیکی و ویژگی های اقلیمی توجه کافی نشده است. در اقالیم خشک میزان بارش کم، نا منظم و پراکنده است. علی رغم کمی بارش، بخش قابل توجهی از بارندگی ها تند، ناگهانی و کوتاه مدت بوده و سیلاب های با دبی نسبتا زیاد ایجاد می کند. با توجه به این که یکی از واحدهای ژئومورفولوژیکی در مناطق خشک مخروط افکنه هااست، جریان سیلاب روی آنها در بخش پایین دست به صورت کانال های شریانی و پخشی بوده، که در مواقع سیلاب های شدید به شدت ناپایداراند. متاسفانه در سال های اخیر با توسعه ی روز افزون جمعیت شهرها، ساخت و سازهای شهری به سمت مخروط افکنه ها گسترش یافته و احتمال خطرات ناشی از سیلاب های ناگهانی همواره تهدید زاست.شهر بیرجند، به عنوان مهمترین و بزرگترین مرکز شهری واقع در شرق کشور، یکی از شهرهایی است که بارها در معرض سیلاب های مخرب قرار گرفته است. نوشتار حاضر، با تحلیل ویژگی های اقلیمی، فیزیوگرافی و هیدرولوژیکی مسیل های شمالی و جنوبی شهر بیرجند و بررسی احتمال سیل آنها، به پیشنهاد اقدامات حفاظتی مناسب برای حفاظت شهر بیرجند در مقابل سیلاب ها می پردازد.
ملخص الجهاز:
(سرافی ، ١٣٧٩: ٥٠) طرح مسأله : از آن جهت که به عت موقعت طبیعی شهر بیرجندسیلاب مسیل های متعـددی از بخـش هـای شـمالی و جنوبی (محدود به ارتفاعات رشته کوههای باقران و مین آبـاد) وارد عرصه ی شهری می شوند و اکنـون در حاشـیه ی این مسیل ها ساز و ساخت های بسیاری بدون توجه به حریم طغیانی آن هـا ایجـاد شـده و یـا در دسـت احـداث می باشد.
محدوده هایی از شهر بیرجند در قبل نیز متحمل خساراتی گردیـده اسـت ، لـذا جهـت حفاظـت شـهر بیرجند و جلوگیری از خسارات ناشی از وقوع سیلاب های شدید، مدیریت حوزه های آبریز عرصه ی مسیل هـا جهت کنترل یا آرام کردن سیل ، ضرورتی اساسی است .
از این رو جریانهای هیدرولوژیکی حاصله از ارتفاعات شمالی وجنوبی شهر(مین آباد و باقران ) باتوجه به خصوصیات فیزیوگرافی تشدید کننده شرایط سیل خیزی این بخش از حوزه ی آبریز به سرعت به حیطه ی شـهری وارد و از طریق دو مسیل با جریان شرقی – غربی (مسیلهای پل باغ و کبوتر خان ) از اراضی شهری تخلیه مـی شـوند(سـازمان جهاد سازندگی استان خراسان ، ١٣٧٥).
(جهاد کشاورزی خراسان ، ١٣٨٠) اما مسیل های شـمالی و جنـوبی بـا مـساحت حـدود ٢٥١٠٠ هکتار که عرصه ی پایین دست آنها پهنه ی گسترش ساخت وسـازهای شـهری انـد همـواره تهدیـد زا هستند، که نیازمند مدیریت حوزه (٢) در بالا دست جهـت کنتـرل سـیلاب و اقـدامات حفـاظتی در مـسیر گـذر مسیل ها در محدوده ی شهر بیرجند دارند تا از این طریق مخاطرات سـیلاب هـای احتمـالی در آینـده بـه کمینـه کاهش یابد.