تجار مشروطه خواه/ «تجار، مشروطیت و دولت مدرن» مقدمة ومراجعة

"پاسخی ازا ین دست که جنبش مشروطیت تا چه درجه‌ای خواسته‌ها و نیازهای تجار را برآورده ساخت؟تا چه اندازه‌ای شرایط سیاسی و به تبع آن شرایط اقتصادی- اجتماعی را به سود آنان دگرگون کرد؟و نیز این مطلب بسیار مهم که حضور شخصیت تاثیرگذاری همچون رضاخان به‌ چه شکلی در رویکرد تجار به سه مولفه پیش گفته‌[حکومت‌ متمرکز قانونمند،استقرار نهادهای مدرن و مردم‌سالاری‌] که تحقق آن‌ها هدف اصلی انقلاب مشروطیت بود،تأثیر گذاشت؟»(ص 14) نویسنده کتاب همچنین با این ادعا که:هرچند«بسیاری‌ از پژوهشگرانی که در مورد جنبه‌های گوناگون جنبش‌ مشروطیت قلم زده‌اند به حضور تجار در این جنبش اشاره‌ کرده‌اند،ولی هیچ‌یک به این مبحث که آیا تجار پس از پیروزی انقلاب مشروطیت توانستند به خواست‌های خود دست بیابند،پاسخی نداده‌اند. برخلاف ادعای سهیلا ترابی درباره بدیع‌ بودن فرضیه اصلی کتاب خود،ملائی توانی به روشنی نشان‌ داده است که چگونه و چرا طبقات مختلف اجتماعی عصر مشروطیت ایرانی-و از آن جمله تجار-با سرخوردگی‌ از حکومت مشروطه،از مردم‌سالاری و آرمان‌هایی چون‌ آزادی‌هی دموکراتیک تا حدود زیادی صرف‌نظر کرده و به حمایت از رضاخان و اندیشه برقراری دولتی متمرکز، قدرتمند و مدرن سوق یافتند. »(ص‌ 159)این‌که ترابی در توجیه مواضع تجار بزرگ در حمایت‌ از زمین‌داران بزرگ،اعتراض رعیت در برابر زیاده‌ستانی‌ ارباب را اغتشاش و علت اتخاذ موضع تجار بزرگ در حمایت از زمین‌داران بزرگ را دوری از تندروی و نتیجه‌ اقدام تجار بزرگ را تلاش برای آرامش و روشی قانونمند تلقی و معرفی کرده است،به خوبی نشان می‌دهد که وی‌ شناخت و آگاهی چندان دقیق و عمیقی از جابه‌جایی قدرت‌ و آرمان‌های سیاسی-اجتماعی عصر مشروطه به سود اشرافیت زمین‌داری که گروهی از تجار بزرگ که خود در حال تبدیل شدن به زمین داران بزرگ بودند در آن سهم و منافع داشتند،در اختیار ندراد(برای آگاهی بیشتر در این‌ باره نگاه شود به:لطف الله آجدانی."