خلاصة:
حكومت هاي قراقويونلو و آق قويونلو در طي حاكميت خويش دچار بحران هاي سياسي و نظامي عديده اي شده بودند كه از ميان عوامل تاثيرگذار، ساختار قبيله اي اتحاديه از اهميت زيادي برخودار است. اين مقاله با بهره گيري آزاد از نظريه تعارض و روش تحليل علي و مقايسه اي نقش ساختار قبيله اي را در بي ثباتي سياسي حكومت هاي تركمان تبيين خواهد كرد. پاسخ بر اين فرض استوار است كه ساختار ايلي با ايجاد تعارض در ساحت هاي مختلف به ايل گرايي در سپاه، جناح گرايي در قبايل و قطب گرايي در اتحاديه دامن زده و با ايجاد تعارض در سه سطح، تعارض بين قبايل و سلطنت، تعارض درون اتحاديه اي، و تعارض درون قبيله اي، مانع پيوستگي قبايل با ساحت جديد قدرت متمركز شده و زمينه هاي اقبال آنان را به شورش هاي شاهزادگي فراهم آورده است. بدين طريق حكومت ها در اوج قدرت توسط يك نيروي خارجي از هم مي پاشيدند.
ملخص الجهاز:
ساختار ایلی حکومت های ترکمان و بی ثباتی سیاسی * اسماعیل حسن زاده ١ چکیده حکومت های قراقویونلو و آق قویونلو در طی حاکمیت خویش دچار بحران های سیاســی و نظامی عدیده ای شــده بودند کــه از میان عوامل تأثیرگذار، ســاختار قبیله ای اتحادیه از اهمیت زیادی برخودار اســت .
ایــن مقاله با بهره گیــری از نظریۀ ’تعارض ‘٦ و روش علــی و به صورت محدود روش مقایســه ای درصدد تبیین نقش ساختار ایلی در بی ثباتی سیاسی حاکمیت دو اتحادیۀ ترکمن است ؛ و بر آن اســت تا نشــان دهد که ساختار ایلی با ایجاد تعارض در ساحت های مختلف به قطب گرایی ، جناح گرایی و ایل گرایی اتحادیه دامن زده و مانع پیوستگی قبایل با ساخت جدید قدرت متمرکز شد.
از آن میان است : فاروق سومر، قراقویونلوها، ترجمه وهاب ولی (تهران : موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی ، ١٣٦٩)؛ اسماعیل حسن زاده ، حکومت ترکمانان قراقویونلو وآق قویونلو در ایران (تهران : سمت ، ١٣٧٩)؛ میرجعفری ، حسین .
Woods, Akkoyunkular (Istanbul: Milliyet Yayinlari,1993); Ilhan Erdam ve Kazim padas , Ak koyunlu Devleti Tarihi (Ankara, 2007).
گستردگی و پرجمعیتی قبیله ، حمایت قدرت های محلی و همجوار مانند تیموریان و قراقویونلوهــا و شیروانشــاهیان از برخی از جناح ها، فرزندان متعــدد ذکور قتلوبیگ و عثمان بیگ ، بلندپروازی شــاهزادگان و روحیه قدرت طلبانۀ آنها و تحریــک قبایل کانونی و مؤثر از جمله عوامل اصلــی جناح گرایــی در درون قبیلۀ باینــدر بود.