خلاصة:
تصمیم گیری راهبردی در عرصه سیاست خارجی نیازمند شناخت دقیق واقعیت های بیرونی، توانمندی های خود و بررسی گزینه های عمل احتمالی، برآورد دقیق هزینه ها و دستاوردهای هر اقدام است. براین پایه شناخت و تحلیل محیط از الزامات سیاست خارجی بوده و در کانون توجه مجریان این عرصه قرار دارد الزامی که ریشه در پویایی محیط دارد و بی توجهی به آن خسارت های جبران ناپذیر به بار می آورد و منافع و امنیت ملی کشورها را به خطر می اندازد. امکان آینده نگری نسبت به تحولات آتی از دیگر فواید تحلیل محیط است که مانع از مواجهه با شرایط و رویدادهای پیش بینی نشده می گردد. منطقه آسیای مرکزی با پیوندهای دیرین فرهنگی، دینی، تاریخی و پیوستگی جغرافیایی از حوزه های اولویت دار سیاست خارجی کشورمان است. شدت پیوستگی متقابل میان جمهوری اسلامی ایران و منطقه یادشده به گونه ای است که تحولات هریک پیامدهای اجتناب ناپذیر بر طرف دیگر خواهد داشت. از اینرو پایش نظام مند و علمی تحولات این منطقه لازمه سیاست های کشور در قبال این منطقه است. مقاله حاضر بر پایه مفروضات بنیادین بالا، با بهره گیری از ابزار و روش های علمی تحلیل محیط در علم مدیریت راهبردی، با روش تحلیلی و توصیفی درصدد پاسخ گویی به این پرسش اساسی است که الگوی مناسب تحلیل محیط در حوزه کشورهای آسیای مرکزی چیست؟ در این راستا با استناد به تجانس های فرهنگی، تاریخی و ارزشی میان ایران و کشورهای منطقه آسیای مرکزی، وابستگی های متقابل اقتصادی و رقابت و فعالیت بازیگران منطقه ای و جهانی از میان الگوهای متعارف تحلیل محیط، الگوی PESTI مشتمل بر مولفه های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی- فرهنگی، فناوری و رفتار بازیگران بین المللی را به عنوان الگوی مناسب برای تحلیل تغییرات محیطی این منطقه به آزمون گذاشته و نتیجه گیری می نماید.
ملخص الجهاز:
"بررسی و مطالعه مشخصات آسیای مرکزی نشان می دهـد مجموعـه عوامـل فرهنگـی اجتماعی و ارزشی که تحت عنوان عوامل فرهنگی اجتماعی یاد مـی شـود بـه عـلاوه عوامـل اقتصادی ، سیاسی و ویژگی های علمی و فناوری منطقه از مهم ترین مؤلفه های شـکل دهنـده تحولات در منطقه محسوب می گردند در عین حال با توجه به شکل گیری آنچه تحت عنـوان بازی بزرگ جدید در منطقه نامیده می شود و نقش کلیدی و تـاثیرات زیـاد عوامـل خـارجی یعنی قدرت هـای بـزرگ منطقـه ای و فرامنطقـه ای بـر تحـولات منطقـه و سـمت و سـوی روندهای آن ، لازم است در کنار تحلیل ویژگی های ذاتی منطقه در قالب حوزه های چهارگانـه یادشده ، لازم است به عوامل بین المللی و رقابت بازیگران خارجی در منطقه نیز توجـه ویـژه مبذول گردد.
چنانکه پیگیری راهبرد احیـاء نفـوذ سـنتی در منطقـه توسـط روسیه ، راهبرد منزوی ساختن ایران در منطقه آسیای مرکزی و همه چیز بدون ایران توسـط امریکا که به مانع مهم در ارتقاء مناسبات کشورمان با این منطقـه تبـدیل شـده اسـت ، ارائـه الگوی دولتداری سکولار توسط ترکیه و تلاش جهت ساماندهی به جهان ترک زبان در رقابت با اشتراکات فرهنگی تاریخی کشورهای منطقه با ایران ، رقابت ایدئولوژیک عربستان بـا ایـران از طریق ترویج جریان های سلفی و تبلیغ شکاف شیعی سنی در منطقه ، افزایش حضور رژیـم صهیونیستی با رویکردهای امنیتی در کشورهای منطقه ، تقویت همکاری نـاتو بـا کـشورهای منطقه در قالب طرحهای مختلف مدنی و نظامی ، ابتکـارات اقتـصادی بـین المللـی از جملـه طرح های انتقال انرژی منطقه از مسیرهایی غیر از مسیر ایران و طرح هـای بـزرگ و کوچـک دیگر که همگی با منشاء خارجی شکل گرفته است ، بر منافع و امنیت ملی ایران تآثیر دارنـد که نمی توان نسبت به آنها غافل بود."