خلاصة:
سید محمد باقر صدر مرجع، اندیشمند و رهبری است که در هر علمی به بالاترین درجه و مرتبه‌ی آن رسید و در هر زمینه ای شیوه و اسلوب علمی را در پیش گرفت. علم تاریخ نیز علم جدید و تازه ای نبوده، اما سید صدر شیوه‌ی علمی در تاریخ را برگزید و به منظور رسیدن به نتایج صحیح و مطلوب چارچوب و خطوط اصلی آن را مشخص نمود. وی در این زمینه بین گرایش و دیدگاه جزئی گرا و تخصصی گرا و دیدگاه کلی گرا تفاوت قائل شد و شیوه‌ی دوم را در اکثر بحثها و کتابهایش در پیش گرفت و از این رو وارد توضیح معنای تاریخ شد و به بیان این نکته پرداخت که انسان بازیگر اصلی تاریخ است و دو عامل عقیده و محیط نیز با او در این زمینه پیوند می خورد. او آنگاه به بیان چارچوب پیرامون تاریخ پرداخته و ویژگیها و قیود آن در کلی بودن دیدگاه و مقید نبودن تاریخ به نگرش دیگران را یبان کرده است. همچنین به این نکته اشاره می نماید که تاریخ صرف یک داستان سرگرم کننده و جذاب نیست. آنگاه به بیان تجربه‌ی تاریخ و اهمیت آن می پردازد و در این راه از قرآن مجید و استشهاد به آیات شریفه‌ی آن مدد می جوید. او با این جمله‌ی معروف خود که در امام خمینی ذوب گردید، همان گونه که او در اسلام ذوب گردید، بیان می کند که شخصیتها به خودی خود تاریخ را نمی سازند، بلکه این امر با ذوب شدن آنها در دل امت امکان پذیر خواهد بود.
شهید صدر آنگاه به بیان ارتباط بین اسلام و تاریخ و دولت و روابطی که این ارتباط را تحکیم می بخشد، می پردازد و در این زمینه به سنتهای جاری در تاریخ بشر در خلال آیات قرآنی و انواع و اقسام این سنتها و عدم تعارض آنها با آزادی انسان اشاره می کند و نیز به بیان تفسیر فلسفی انحطاط و سقوط و عقب ماندگی مسلمانان و عواملی که منجر به این امر گردیده می پردازد و به بازسازی امت اسلامی و از بین بردن مشکلاتی که امت اسلام با آن دست به گریبان است دعوت می نماید.
ملخص الجهاز:
"شهید صدر آنگاه به بیان ارتباط بین اسلام و تاریخ و دولت و روابطی کـه ایـن ارتبـاط را تحکیم می بخشد،می پردازدو در این زمینه به سنتهای جاری در تاریخ بـشر در خـلال آیـات قرآنی و انواع و اقسام این سنتها و عدم تعارض آنها با آزادی انـسان اشـاره مـی کنـدو نیـز بـه بیان تفسیر فلسفی انحطاط و سقوط و عقب ماندگی مسلمانان و عواملی که منجـر بـه ایـن امـر گردیده می پردازدو به بازسازی امت اسلامی و از بین بردن مشکلاتی که امـت اسـلام بـاآن دست به گریبان است دعوت می نماید.
شـهید بـا صراحت از نوع روشی که در پیش گرفته سخن مـی رانـد: «ایـن روش اسـت کـه زندگی تمام ائمه را در بر می گیرد و تاریخ آن را بر اسـاس دیـدگاه کلـی بررسـی می کند، یعنی به ائمه (ع )مانند یک کل مرتبط و به هم پیوسته می نگردو این کـل را بررسی می کند و ویژگیهای عمومی ، اهداف مشترک و طبع اصـیل آن را مـشخص می نماید و بدین وسیله ارتباط بین گامهای آن را در پی آن نقشی که همة ائمـه در زندگی اسلامی بر عهده داشته اند روشن می سازد و به آن پی می برد."
(
, 
, 
)
