خلاصة:
تاکنون درباره ی سراینده ی سام نامه بحث های بسیاری بین پژوهندگان در گرفته است. برخی سرودن آن را به شاعر نامدار قرن هشتم، خواجوی کرمانی، نسبت داده اند و برخی دیگر در این انتساب تردید کرده اند. در این مقاله، این فرض مطرح شده است که در قن دهم هجری شخصی همنام خواجو به نام « خواجوی شاهنامه خوان کراتی» منظومه ی سام نامه را از روی همای و همایون خواجوی کرمانی و با افزودن اشعار دیگری درباره ی سروده ی خود او یا دیگران ، ساخته و مدون کرده است افزون بر این همین شخص دو منظومه ی پهلوانی دیگر را نیز ، به نام های فرامرز نامه ی کوچک و شبرنگ نامه، که احتمالا هر دو در قرن ششم هجری سروده شده و در متن هیچ یک به سراینده ی آنها تصریح نشده ، به خود نسبت داده است.
ملخص الجهاز:
"در سام نامه در سه بیت زیر نام «خواجو» باقی مانده است : کســـانی کـــه در نیســـتی خـــو کننـــد ز هســـتی تبـــرا چـــو خواجـــو کننـــد (ســـام نامـــه ، ١٣١٩- ١/١٣٢٠: ١٠٢) که خواجـو چـو عیسـی روان بخـش بـاش جهــانگیر گــردون جهــان بخــش بــاش (همــان ، ٣٨٩/٢؛ قــس عابــدی، ١٣٩٠: ١٠٧٢) ســــراینده خواجــــوی موبــــدنــــژاد چنـــین کـــرد مـــاه از پـــی مهـــر یـــاد (سام نامه ، ١٣٩٢: ١٥٢) در اینجا این پرسش مهم را میتوان مطرح کرد که با اینکه سرایندة سام نامه هنگام درج همای و همایون خواجوی کرمانی کوشیده است نام های این منظومه را تغییر دهد و دیگر نشانه ها را حذف کند، پس چرا در سه بیت ، آن هم در بیت هایی جز بخش همای و همایون ، نام خواجو را آورده است ؟ از میان سه شاهد بالا، شاهد سوم از این نظر اهمیت دارد که بعید مینماید که خواجوی کرمانی عارف مسلک خود را موبدنژاد نامیده باشد یا دیگران چنین لقبی بدو داده باشند.
اکنون میتوان این فرض را پیش کشید که خواجوی ناشناس سام نامه در قرن دهم شاید همان خواجوی شاهنامه خوان کراتی پیش گفته باشد که در حدود همین قرن دو منظومۀ حماسی دیگر، یعنی شبرنگ نامه و فرامرزنامۀ کوچک ، نیز بدو نسبت داده شده است .
دو قرینه این همسان انگاری را تقویت میکند: یکی اینکه خواجوی شاهنامه خوان کراتی با لقب «شاهنامه خوان » (از قرن دهم هجری به بعد شواهدی از کاربرد این لقب یا منصب در دست داریم ) (٤) از خواجوی کرمانی کاملا متمایز شده است و به هیچ روی نمیتوان تصور کرد که به شاعر عارفی چون خواجوی کرمانی لقب شاهنامه خوان داده باشند، ولی میتوان تصور کرد که به سبب یکسانی نام این دو سراینده (خواجو) و شباهت خطی نسبت آنها (کرمانی و کراتی )،(٥) کاتبان به جای خواجوی شاهنامه خوان کراتی، سام نامه را به سرایندة نامدارتر، خواجوی کرمانی، نسبت داده باشند، به ویژه آنکه منظومۀ همای و همایون خواجوی کرمانی نیز در سام نامه وجود داشته است ."