خلاصة:
اهل معرفت گوهر اصلی وجود انسان را قلب م یدانند. هر گاه حقیقت تجردی انسان به نام روح با نفس منطبعه در بدن ازدواج کند فرزندی به نام قلب متولد می شود. نزد عرفای مکتب ابن عربی قلب همان نفس ناطقه انسانی نزد حکماست که وجوه، مراتب و اقسام متعددی دارد که به واسطه حائز بودن چنین خصوصیاتی انسان را به مقام خلیفة اللهی رسانده است. صاحب قلب تخلق به اخلاق الاهی داشته، دارای صفت عدالت بوده و آمر به ایفای حقوق در قبال همه خلایق به مقتضای استعدادشان است. یکی از مه مترین مبانی اخلاق عرفانی، مبانی انسان شناختی آن است که مستقیما به نتیجه گیری های اخلاقی م یانجامد. در میان این مبانی جایگاه و نقش قلب اهمیتی ویژه دارد، بدین سان که نخستین سنگ بنا و رکن رکین آن به شمار می آید. نوشتار حاضر ضمن بیان ماهیت و حقیقت قلب در عرفان اسلامی، به بررسی تاثیر قلب در شئون دیگر انسان پرداخته، بازتاب آن را در آموز ه های اخلاقی می کاود. همچنین خلقیاتی را که به برکت این دیدگاه حاصل خواهد شد تحلیل می کند و بدین سان از لطائف و دقایق تاثیر این مبنا در اخلاق عرفانی پرده برمی دارد.
ملخص الجهاز:
"یکــی از زیبــاترین چشــم انــدازهای تــأثیر قلــب بــر اخــلاق کــه موجــب مــی شــود آدمــی صـاحب فضـایلی ظـاهر ا متقابـل شـود و جمـع بـین دو صـفت کنـد آن اسـت کـه بـه هنگـام تجلیات اسمائی بر قلب ، تروح و افتخـاری عظـیم جـان آدمـی را فـرا می گیـرد، امـا تـروح بنـده و افتخـار او بـه ایـن مطلـب اسـت کـه بنـده بـه صـفات مـولایش متشـرف شـده ، بـه سـبب تحقق بـه اسـمای حـق علـو منزلـت یافتـه اسـت ، ولـی در عـین حـال ، هـیچ فخرفروشـی بـر مردم نـدارد.
آنکـه حقیقـت خـود را قلـب یافـت ، در ارتبـاط و مناجـات بـا خداونــد، حقیقــت خــویش را حاضــر می کنــد و بــا تمــام توجــه و حضــور قلــب بــه عبــادت می ایستد و ایـن چنـین اسـت کـه عبـادات روح می گیـرد، مقبـول می شـود و حیـات الاهـی بـه آدمـی ارزانـی می گـردد کـه ارمغـان آن تخلـق بـه اخـلاق الاهـی و نائـل شـدن بـه صـفات حمیده است .
(انفال : ٢٩) با توجـه بـه کارکردهـای قلـب می تـوان گفـت در اخـلاق عرفـانی فضـایل اخلاقـی چـون حلقه های به هم پیوسته بـه یکـدیگر مـدد رسـانده ، موجـب تخلـق بـه اخـلاق الاهـی گردیـده و اوصاف بشری را به اوصاف الاهی تبـدیل مـی کنـد کـه آن خـود نـوعی سـیر الـی اٰلله اسـت ؛ و این چنین است که با موصوف شـدن بـه فضـایل و کمـالات اخلاقـی ، آدمـی بـه قـرب آنکـه کل کمالات و خیـرات اسـت نائـل می گـردد و ایـن خـود بـالاترین سـعادت بـرای او محسـوب می شــود."