خلاصة:
صوفیان نقش مهمی در ترویج اسلام در شبه قاره هند داشتند. چشتیه و سهروردیه از نخستین طریقههای صوفیانه بودند که به شبه قاره هند راه یافتند و در سدههای هفتم و هشتم هجری، همزمان با اوج اقتدار سلاطین دهلی (حک: 602-932)، مشایخ این دو طریقت، نفوذ معنوی زیادی در بین طبقات مختلف مردم یافتند. این موضوع موجب شده بود تا بیشتر سلاطین دهلی، رابطه دوستانه و محترمانهای با صوفیان داشته باشند و بکوشند با به خدمت گرفتن آنها در امور سیاسی و حکومتی، برای خود مقبولیت و مشروعیت، کسب کنند. نگرش مشایخ چشتیه و سهروردیه درباره ارتباط با سلاطین و پرداختن به امور سیاسی متفاوت بود. مشایخ چشتیه، غالباً از پرداختن به امور سیاسی و حکومتی امتناع میکردند، اما مشایخ سهروردیه از آغازِ تشکیل حکومت سلاطین دهلی، عهدهدار برخی از مناصب مهم حکومتی چون «شیخ الاسلام» شدند. این مقاله مناسبات سلاطین دهلی با مشایخ چشتیه و سهروردیه را بررسی کرده است.
ملخص الجهاز:
چشتیه و سهروردیه از نخستین طریقه های صوفیانه بودند که به شبه قاره هند راه یافتند و در سده های هفتم و هشتم هجری، هم زمان با اوج اقتدار سلاطین دهلی (حک : ٦٠٢-٩٣٢)، مشایخ این دو طریقت ، نفوذ معنوی زیادی در بین طبقات مختلف مردم یافتند.
این موضوع موجب شده بود تا بیشتر سلاطین دهلی، رابطه دوستانه و محترمانه ای با صوفیان داشته باشند و بکوشند با به خدمت گرفتن آنها در امور سیاسی و حکومتی، برای خود مقبولیت و مشروعیت ، کسب کنند.
اما شیخ نصیرالدین چرا¡ دهلی مشهورترین صوفی چشتیه در زمان محمدبن تغلق و خلیفه نظام الدین اولیاء، که در آغاز مناسبات دوستانه ای با سلطان نداشت (میرخورد، ٢٥٦ـ٢٥٥؛ غوثی شطاری، ١٠٤؛ محدث دهلوی، ١٢٦ـ١٢٧، ١٥٤؛ چشتی دهلوی، ١٥١) ظاهرا در پی فشارهای سلطان ، به رغم میل خود، منصب جامه داری خاص سلطان را پذیرفت و در برخی از لشکرکشیهای وی نیز حاضر شد (محدث دهلوی، ١٥٦؛ ,Anjum ٣٩٢-٣٨٩)..
علاوه بر چرا¡ دهلی که تا پایان عمر، مورد احترام فیروزشاه بود (١٨٧-١٨٦ ,Rizvi)، سلطان با دیگر مشایخ چشتیه چون قطب الدین منور و شیخ نور نیز مناسبات دوستانه ای داشت .
تیرگی مناسبات قطب الدین مبارکشاه و نظام الدین اولیاء نیز موجب شده بود تا سلطان برای کاستن از نفوذ نظام الدین ، شیخ رکن الدین را بیشتر مورد توجه قرار دهد (غوثی شطاری، ٤٩؛ محدث دهلوی، ١٢٥؛ آریا، ١٤٨ـ١٤٩).
جلال الدین بخاری نیز از مشایخ سهروردیه و هم عصر با محمد بن تغلق بود که رابطه نیکویی با سلطان داشت و چند روستا برای تأمین مخارج خانقاه ، به وی اختصاص داده شده بود (محدث دهلوی، ٢٨٧ـ٢٨٥).