خلاصة:
در دوره قاجار رعایت بهداشت اهمیت چندانی نداشت و به طور کلی وضعیت
بهداشتی در این دوره نابسامان بود. رعایتنکردن بهداشت فردی و همچنین نبود
آموزشهای عمومی در زمینه رعایت اصول اولیه بهداشت، منجر به بروز و شیوع
بیماریها می شد که برخی از آنها به علت استفاده از آب آلوده بود.
در دوره قاجار استفاده از آبهای آلوده منجر به ایجاد بیماریهایی چون وبا،
بیماریهای گوارشی، پیوک و بیماریهای پوستی میشد. در پژوهش حاضر سعی شده
است تا تاثیر آبهای آلوده بر بیماریها در دوره ناصری )به عنوان بخشی از دوره قاجار(
از منظر سیاحان خارجی مورد مطالعه قرار گیرد.
یافتهها نشان میدهد که از دیدگاه سفرنامه نویسان خارجی کمبود و توزیع نامناسب
آبها، ناآگاهی عمومی از اصول بهداشتی، بیتوجهی دولت مرکزی به بهداشت آبها
باعث آلودگی آبها در در دوره ناصری و به تبع آن شیوع بیماریها شده است.
روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی تحلیلی و با استفاده از اطلاعات
اسنادی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است.
ملخص الجهاز:
پژوهش حاضر درصدد است با بهره گیری از سفرنامه ها، ضمن برشمردن شیوه های توزیع آب در دوره قاجاریه ، آلودگی آب ها و بحث اعتقادات شرعی پاسخی به این پرسش دهد که تأثیر آب آلوده بر شیوع بیماریها در عصر ناصری چه بوده است ؟ درباره وضعیت سلامت مردم و اوضاع بهداشتی دوره قاجار پژوهش های اندکی صورت گرفته است .
افردای مانند ویلم فلور١ در «کتاب سلامت مردم ایران در دوره قاجار» و سیریل الگود٢ در کتاب «تاریخ پزشکی ایران و سرزمین های خلافت شرقی» و همچنین مهدی علیجانی در مقاله ای با عنوان «چالش های بهداشت عمومی در ایران عصر قاجار از دید سیاحان غربی» بیشتر به وضعیت بهداشتی نابسامان دوره قاجار پرداخته اند، لیکن تاکنون پژوهشی در مورد تأثیر آب آلوده بر بیماریها در عصر ناصری با تأکید بر سفرنامه ها انجام نشده و از این جهت پژوهش حاضر دارای نوآوری می باشد.
) ٤-١- آب انبارها: آب انبارها به عنوان منبعی برای ذخیره آب ، از نوآوریهای ایرانیان در استفاده بهینه از منابع آبی بااهمیت هستند، اگرچه این آب انبارها نقش زیادی در تأمین آب شرب مردم این عصر داشته اند، اما سیاحان خارجی که در این دوره به ایران سفر کرده اند، وجود این آب انبارها که از سوی حکومت التفاتی به آنان نمیشد را موجب آلودگی آب ها و در نتیجه شیوع بیماریها دانسته اند.
بروگش ٦ سیاح آلمانی در این باره چنین نوشته است : «از دیگر شیوه های تأمین آب ، آب انبارها بودند که معمولا در اکثر شهرهای ایران وجود داشتند و معماری آن ها تقریبا در همه جا یکسان بود.
(
, 
, 
)
