خلاصة:
قصه قدمتی کهن در عرصة فرهنگ و انتقال مفاهیم انسانی دارد و سازگارترین فرم کلامی با ذهن بشر است. شاید از همین روست که کتب آسمانی اغلب پیام خویش را در قالب قصه بیان داشتهاند. از آنجا که قصههای قرآن ملاکهای فنّی قصههای امروزی را دارد، راه را برای مقایسه و تحلیل نظریههای انتقادی جدید باز گذاشتهاست. یکی از این راهها، ریختشناسی قصهها از دیدگاه ولادیمیر پراپ است. روش ولادیمیر پراپ یکی از بهترین شیوههای تحلیل و ریختشناسی قصهها بر پایة کنش شخصیّتها و خویشکاری آنهاست. نوشتة حاضر به بررسی ریختشناسی قصّة حضرت موسی(ع) در قرآن با بهرهگیری از روش پراپ، بر اساس روش توصیفی ـ تحلیلی میپردازد و برای وصول به نتیجهای بهتر، قصه به سه بخش تقسیم شدهاست و شخصیتها و خویشکاریهای هر بخش، هدف تحلیل و بررسی قرار گرفتهاند. یافتههای این پژوهش نشان میدهد که این قصه با الگویی که پراپ از قصههای پریان ارائه میدهد، با اندکی جابجایی در خویشکاری شخصیّتهای قصه هماهنگ است؛ زیرا از سیویک خویشکاری قصههای پریان، بیستوسه خویشکاری در بین شش شخصیّت موجود در قصه دیده میشود و جریان قصه از آرامش و رسیدن به اوج و رسیدن به آرامش مجدّد، با سه حرکت از حرکتهای ششگانه پراپ همسانی دارد
ملخص الجهاز:
ریخت شناسی قصۀ حضرت موسی (ع ) در قرآن کریم بر اساس نظریۀ ولادیمیر پراپ رسول بلاوی استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خلیج فارس ، بوشهر، ایران علیخضری استادیار زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خلیج فارس ، بوشهر، ایران علیرضاشیخیانی دانشجوی کارشناسی ارشد زبان و ادبیات عربی، دانشگاه خلیج فارس ، بوشهر، ایران (تاریخ دریافت : ١٣٩٥/٠٦/١٤؛ تاریخ پذیرش : ١٣٩٦/٠٢/٠٩) چکیده قصه قدمتی کهن در عرصۀ فرهنگ و انتقال مفـاهیم انسـانی دارد و سـازگارترین فـرم کلامـی بـا ذهن بشر است .
پراپ در کار خود تلاش کرد تا ثابت کند که تمام قصه ها از ساختاری واحد برخوردار هستند، همچنان که ساختار قصۀ حضرت موسی (ع ) بـا سـاختاری که پراپ از قصه های پریان ارائه داده است ، بـه سـاختی نهـایی وابسـته انـد و از یـک روش واحد پیروی میکنند و این قصه برجستگیهای ساختاری ویژه ای دارد.
٣ـ١ـ١) خویشکاریها (Functions) پراپ در قصه های پریـان بـه ٣١ خویشـکاری دسـت یافـت و طبـق نظـر او، همـۀ ایـن خویشکاریها در هیچ قصه ای همزمان یافت نمیشـود و بـرای هـر خویشـکاری، خلاصـۀ فشرده شده ای از آن خویشکاری را با یک نشانۀ قراردادی به قرار زیر مشخص کرده است : «صحنۀ آغازین (α)، غیبت (ß)، نهـی ()، نقـض نهـی ()، خبرگیـری ()،خبردهـی ()، فریبکاری ()، همدستی ()، شـرارت (A)، میـانجیگری (a)، مقابلـه (C)، عزیمـت (↑)، خویشکاری بخشنده (D)، واکنش قهرمان (E)، دریافت شـیء جـادویی (F)، انتقـال (G)، کشمکش (H)، داغ گذاشتن (J)، پیروزی (I)، التیام مصیبت (K)، بازگشـت (↓)، تعقیـب (Pr)، رهایی (Rs)، ناشناختگی (O)، ادعاهای بیپایه (L)، کـار دشـوار (M)، حـل مسـئله (N)، شــناختن (Q)، رســوایی (Ex)، تغییــر شــکل (T)، مجــازات (U)، عروســی (W)، ربط دهنده (§)» (اشـرفی و دیگـران ، ١٣٩٣: ٣٣).