خلاصة:
دو دهه نخست سده نوزدهم به ویژه 1820 میلادی (1235ق) در تاریخ سیاسی خلیج فارس بسیار مهم است؛ زیرا دولت بریتانیا در این زمان در قالب دزدی دریایی، چند بار به کرانههای جنوبی خلیج فارس یورش آورد که به انعقاد قراردادی سرنوشتساز با عنوان صلح عمومی با جوامع و شیوخ سواحل جنوبی این خلیج انجامید. انگلیس با انعقاد چنین قراردادی، بر آنان چیره شد و آشکارا از حق حاکمیت ایران در منطقه، چشم پوشید. بریتانیا در کرانههای جنوبی خلیج فارس، پایگاه ثابت سیاسی پدید آورد و همین تشکلها، سرچشمه اصلی پیدایی کشورهای اسلامی جدیدی در منطقه خلیج فارس بود. این پژوهش به بررسی زمینههای عقد قرارداد صلح عمومی (1820)، هدفهای بریتانیا و واکنش دولت ایران در اینباره و پیآمدهای آن میپردازد.
ملخص الجهاز:
پرسشهای بنیادین این پژوهش چنینند: هدفهای حضور انگلستان را در حوزه خلیج فارس و در زمینه بستن قرارداد صلح عمومی، چگونه میتوان تبیین کرد؟ دولت انگلیس در تضعیف ایران و استقلالطلبی قبائل محلی عرب از چه ابزارهای بهره برد؟ قرارداد صلح عمومی چه پیآمدهایی برای مناسبات منطقهای خلیج فارس داشت؛ واکنش دولت مرکزی ایران در برابر مفاد این قرارداد چه بود؟ فرضیه تحقیق بر پایه این نکته استوار است که بریتانیا و کمپانی هند شرقی پس از قرارداد صلح عمومی، در پی انعقاد قراردادهای دوسویۀ دیگری با شیوخ قبائل سواحل جنوبی خلیج فارس بود.
با افزایش قدرت ناوگان دریایی سلطان نشین عمان (نیمه دوم قرن هجدهم میلادی (دوازدهم هجری)، سید سلطان، امام مسقط درباره انحصار کشتیرانی در خلیج فارس و حاکمیت بر مسندم مدعی شد تا مسقط را به مرکز تجارت منطقه بدل کند، اما قواسم نیز چنین درخواستی داشت و این ادعا به درگیریهای وی با قواسم و مرگ وی انجامید (سدید السلطنه، قواسم در 1805 میلادی (1220 ق) به دو کشتی انگلیسی نزدیک جزیره قشم حمله کردند و پس از تصرف آنها، سرنشینان هندوی کشتیها را کشتند و اروپاییان را آزاد کردند.
به تصویر صفحه مراجعه شود مناطق تجمع قواسم در خلیج فارس پس از چیرگی نیروی دریایی بریتانیا بر اعراب قواسم، زمینه برای انعقاد «قرارداد صلح عمومی با قبائل عرب 1 » در یازده ماده، میان گرانت کایر از سویی و شیوخ شارجه و رأس الخیمه از سوی دیگر فراهم آمد (ژانویه 1820 / ربیعالاول 1235) که با تلاشهای مقامات انگلیسی تا اواخر مارس 1820 (جمادیالاولی 1235) شیوخ دبی، General Treaty of peace with the Arab Tribes.