خلاصة:
ﺑ ﺴﯿﺎری از ﻣﺤﻘﻘﺎن ا ﺻﻄﻼح »ﻫﯿﺄت« در آﺛﺎر ا ﺷﺮاﻗﯽ ﺳﻬﺮوردی را ﻣﻌﺎدل »ﻋﺮض« در ا ﺻﻄﻼح ﻣ ﺸﺎﺋﯽ داﻧﺴــﺘﻪاﻧﺪ و ﻣﻌﺘﻘﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺷــﯿﺦ اﺷــﺮاق در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﻟﻔﻈﯽ ﺟﺪﯾﺪ وﺿــﻊ ﮐﺮده اﺳــﺖ. در اﯾﻦ ﻣﻘﺎﻟﻪ ﺑﺎ ﻣﻘﺎﯾ ﺴﮥ ﻫﯿﺄت در ﺣﮑﻤﺖ ا ﺷﺮاق ﺑﺎ ﻋﺮض در ﺣﮑﻤﺖ ﻣ ﺸﺎء و ﻧﯿﺰ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﺗ ﺼﺮﯾﺤﺎت ﺷﯿﺦ ا ﺷﺮاق در اﯾﻦ زﻣﯿﻨﻪ، ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽﺷﻮد ﮐﻪ اﯾﻦ دو اﺻﻄﻼح ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ. اﺻﻄﻼح ﻫﯿﺄت در آﺛﺎر ﺷﯿﺦ ا ﺷﺮاق ﺑﻪ ﻣﻌﺎﻧﯽ ﺻﻮرت، ﺷﮑﻞ، ﺣﺎﻟﺖ و ﻧﯿﺰ ﻏﯿﺮﺟﻮﻫﺮ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ ا ﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﯿﺄت ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻏﯿﺮﺟﻮﻫﺮ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻮﻫﺮ در ﻧﻈﺮ اﺷﺮاﻗﯿﺎن اﺳﺖ و ﻧﻪ ﺟﻮﻫﺮ از ﻧﻈﺮ ﻣﺸﺎﺋﯿﺎن. ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ، ﺷﯿﺦ اﺷﺮاق ﺑﺮای اﺷﺎره ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﻏﯿﺮﺟﻮﻫﺮ در ﻧﻈﺮ ا ﺷﺮاﻗﯿﺎن، ﻣﺠﺒﻮر ﺑﻪ و ﺿﻊ ﻟﻔﻈﯽ ﺟﺪﯾﺪ ﺷﺪه ا ﺳﺖ و ا ﺻﻄﻼح ﻋﺮض را ﺻﺮﻓﺎ در ﻣﻌﻨﺎی ﻏﯿﺮﺟﻮﻫﺮ در ﻧﻈﺮ ﻣﺸـــﺎﺋﯿﺎن ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮده اﺳـــﺖ. در ﻧﺘﯿﺠﻪ، ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﺘﻔﺎوت ﺑﻮدن ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺟﻮﻫﺮ در ﺣﮑﻤﺖ ﻣ ﺸﺎء و ا ﺷﺮاق، ﻋﺮض و ﻫﯿﺄت ﻧﯿﺰ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺗﺮﺗﯿﺐ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﻮﻫﺮ ﻣ ﺸﺎﺋﯽ و ﺟﻮﻫﺮ ا ﺷﺮاﻗﯽ و ﺿﻊ ﺷﺪهاﻧﺪ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﺘﻔﺎوﺗﻨﺪ.
ملخص الجهاز:
تفاوت هيأت در حکمت اشراق با عرض در حکمت مشاء سعيد انواري تاريخ دريافت : ١٣٩٣/٠٦/١١ تاريخ پذيرش: ١٣٩٣/٠٨/٢٤ چکيده بسياري از محققان ا صطلاح «هيأت » در آثار ا شراقي سهروردي را معادل «عرض » در ا صطلاح مشائي دانســته اند و معتقدند که شــيخ اشــراق در اين زمينه تنها لفظي جديد وضــع کرده اســت .
١ همچنين برخي ديگر معتقدند که سهروردي تنها تعريف م شائيان از عرض را مخت صري تغيير داده ا ست اما اي شان نيز ا صطلاح هيأت در آثار شيخ ا شراق را معادل عرض در حکمت م شاء دان سته اند.
٩. ابن سينا ١٣٧٥، ج٣: ٦٤؛ حلي ١٣٨١: ٥١؛ سبزواري ١٤١٦، ج٢: ٤٦٢ Knowledge 27 تفاوت هيأت در حکمت اشراق با عرض حکمت مشاء ٢٧ سعيد انواري «اما اينکه آنها جوهر را در «موجود لا في موضوع» منحصر کردهاند، محکم و متين نيست ؛ زيرا اين مطلب تعريف جوهر نيست ، پس معناي جوهر بودن غير از اين است .
٣ ابن کمونه نيز به تفاوت دو تعريف از جوهر و نقيض آنها در نظر سهروردي اشاره کرده و مينويسد: «جوهر آن چيزي اســـت که به ذات خود قوام دارد و عرض غير از آن اســـت که گاهي هيأت ٤ ناميده ميشود.
ـــــــــ ،يزدان شناخت ، مجموعه مصنفات شيخ اشراق، ج٣، تصحيح : سيدحسين نصر، تهران، Knowledge 37 تفاوت هيأت در حکمت اشراق با عرض حکمت مشاء ٣٧ سعيد انواري مؤسسۀ مطالعات و تحقيقات فرهنگي، ١٣٧٥م .