خلاصة:
مسئله «ضرورت وجود حجت الهی» از اختصاصات عقاید شیعی است و پیش از آنکه در
فلسفه و عرفان مطرح شودء ریشه در آموزههای دینی دارد. حکمای اسلام» عرفا و متکلمان با
اقتباس از آموزههای دینی» هر یک از منظر خاصی به تبیین و تثبیت آن پرداختهاند. این مسئله در
فلسفه اسلامی از طریق علت غائی» قاعده امکان اشرف و نظام احسن, و در عرفان از طریق تحلی
تام اسما و صفات الهی و واسطة فیض» و در علم کلام از طریق قاعدة لطفء اثبات میشود.
براهین فلسفی و عرفانی» رویکردی وجودشناسانه به این موضوع دارند. این براهین» وجود حجت
الهی را در نظام آفرینش» صرفنظر از کارکرد هدایتگری و رهبری آن؛ ضروری میدانند. اما
براهین کلامی مبتنی بر کارکرد دینی و هدایتگری امام و نیاز جامعه به رهبری است. در این
پژوهش از طریق استدلال عقلی» رورت وجود حجت الهی در همه دورهها اثبات میشود. علاوه
بر صورتبندی ادلة مذکورء استدلال دیگری بر اثبات رورت حجت الهی از طریق فطرت مطرح
میگردد. و از آنجا که مهدویت در امتداد حضور حجج الهی است» لذا اثبات وجود دائمی
حجت الهی» زمینه را برای اثبات وجود منجی موعود فراهم میکند.
ملخص الجهاز:
اگر مفهوم «حجت الهی» را به عنوان یک مفهوم پایه با سایر مفاهیم همبسته مقایسه کنیم، درمی¬یابیم که ممکن نیست حجت خدا، غیر از امام، خلیفه و ولی خدا باشد، زیرا مقتضای حکمت خدا این است که خلافت، امامت و ولایت تامۀ خود را در فرد اکمل، اتم و افضل قرار دهد و از ناحیۀ قابل نیز انسانی که به مرتبۀ کمال انسانی نرسیده باشد، قابلیت دریافت این اوصاف را ندارد؛ بنابراین هم از ناحیۀ فاعلیت فاعل (حکمت الهی) و هم از ناحیۀ قابلیت قابل، امتناع وجود دارد.
این موجود همان انسان کامل است که در اصطلاح شرع، همان حجت و امام است و تا زمانی که فیض الهی بر عالم ملک زمینیان ادامه دارد، وجود حجت الهی نیز ضرورت دارد.
ممکن است اشکال شود که این استدلال در صدد اثبات مظهریت انسان کامل برای جمیع اسما و صفات الهی است، اما چه اشکالی دارد عقل اول که صور تفصیلی اشیا در آن است، مظهر تام قرار بگیرد؟ توضیح آنکه: از آنجا که علم اجمالی و تفصیلی واجب به اشیا، سبب رؤیت اسما و صفت در مرایا و مظاهر می¬شود (جوادی، 1389، 2: ¬266)، عقل اول نیز می¬تواند این مقصود را تأمین کند.
اثبات وجود امام از طریق فطرت، نظیر اثبات وجود خدا از این طریق است؛ همانگونه که خدا از طریق فطرت اثبات می¬شود، انسان کامل که خلیفه و حجت الهی و مظهر است نیز از طریق فطرت قابل اثبات است.