خلاصة:
برای بهرهگیری از روایات طبی نیازمند تبارشناسی، معناشناسی و اعتبارسنجی آنها هستیم؛ یعنی مأخذ، سند و ناقلان هر روایت روشن شود و مفهوم متن و مقصود گوینده آنها نیز بررسی گردد. اطمینان از فراگیری روایات طبی نسبت به همگان و رَوایی کاربرد آن در روزگار کنونی نیز نیازمند اعتبارسنجی آنها از طریق سنجش با دانش پزشکی، تغذیه، گیاهشناسی یا تجربههای بالینی است. این امر با موانعی همچون تقدس روایات، آشنایی ناکافی با روشهای تجربی و راههای بن بست روبهرو است. ما با نگاهی به ضرورت این سنجش، راه حل گفتوگوی گام به گام مشارکتی را پیشنهاد داده و در زدودن برخی موانع کوشیدهایم. در دل این بررسیها برخی روایات طبی مرتبط را نیز آوردهایم.
ملخص الجهاز:
مرحله نخست: تبارشناسی روایات طبی در حوزه حدیث شیعی، کارهایی در شناسایی کتابهای روایت طبی صورت گرفته و برخی از منابع اصلی و خاص در دسترس، 1 مانند رساله ذهبیه منسوب به امام رضا علیهالسلام بررسی شدهاند.
این امر در احادیث طبی نیز نمود دارد؛ یعنی گاه روایت به ظاهر عام و فراگیر مینماید، اما ممکن است با توجه به روایات دیگر، به این نتیجه برسیم که سخن معصوم علیهالسلام ناظر به منطقه خاص یا زمان ویژهای است.
1 بر پایه همین اندیشه، و با توجه به مصرف سرکه به جای نمک از سوی امام رضا علیهالسلام در منطقه سردسیری خراسان شمالی، 2 میتوان محتمل دانست که توصیه به مصرف نمک پیش و پس از غذا، برای مناطق گرمسیری و نه همه جا باشد؛ 3 هر چند حدیث زیر از امام صادق علیهالسلام را نیز باید در نظر داشت؛ زیرا منطقه زندگی ایشان هم گرمسیری بوده است: «إِنَّا لَنَبْدَأُ بِالْخَلِّ عِنْدَنَا، کَمَا تَبْدَؤُونَ بِالْمِلْحِ عِنْدَکُمْ؛ فَإِنَ الْخَلَّ لَیَشُدُّ الْعَقْلَ».
از آنجا که گام بعدی پژوهش بر اساس آنچه از این گفتوگو بیرون میآید، طراحی میشود، باید بکوشیم از آسیب گردآوری ناقص بپرهیزیم؛ یعنی هر یک از دو طرف، همه گزارهها و اسناد پژوهش مرتبط با موضوع را یکجا گرد آورند؛ برای نمونه اگر روایات طبّی را در باره علل لاغری گرد میآوریم، نمیتوان تنها به روایاتی که به گونه مستقیم، ناظر به لاغر شدن هستند، اکتفا نمود؛بلکه لازم است احادیثی که شیوههای زندگی منتهی به لاغری را گوشزد میکند نیز یکجا و کنار هم گردآیند؛ مانند تعداد و چگونگی حمام کردن.