خلاصة:
امروزه یکی از رویکردهای نوین در نقد ادبی، رویکرد تاریخ ادبی هرمنوتیکی است که به جای سرگذشت مؤلف و متن، «تـاریخ خواننـدگان مـتن» یـا «تاریخ ادبیات مخاطبان» را پیشنهاد می دهد. براساس این رویکرد، مورخ ادبـی، کار خود را بیشتر بر شرایط درک و دریافت متن ادبی متمرکز می کنـد تا بر شرایط آفرینش آن و با این مبنا، به نگارش سرگذشت یک متن پس از تولد و سپس به بررسی حرکت آن در طول تاریخ می پردازد. از دیگر سو، دستهای از آیات قران کریم هستند که از آن ها با نام مشابه لفظی(یا متشابهات لفظی) یاد میکنند؛ این آیات دارای الفاظ شبیه به هم بوده که از جهات مختلف با یکدیگر شباهتی سؤال برانگیز دارند. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که اینگونه آیات، در موقعیتهای مختلف تاریخی چه نقشی بازی کردهاند و حضورشان در تاریخ، چگونه است؟ در حقیقت نسبت متن این آیات، با ذوق و سلیقه دورههای مختلف چگونه است؟ آیا متن این آیات، در گذر زمان، پرسشهای مختلفی را طرح میکند؟ آیا نسلهای مختلف در مکالمه با آن پرسشهای تازهای را مطرح نمودهاند؟ بررسی تاریخ ادبی هرمنوتیکی آیات مشابه قرآن کریم، حاکی از آن است که مردمان هر دوره، با توجه به شرایط زمانی و مکانی خویش و نیز افق انتظاراتشان از متن مقدس قرآن کریم، مواجهه های مختلف با این آیات داشتهاند و از آنجا رویکردها و خـوانش هـای گونـاگونی از این آیات، پدیـدار شـده اسـت. نوشتار حاضر با بررسی نگارشهای به دست آمـده از این آیات، به معرفی انواع رویکردها در مواجهه با این آیات پرداخته و خوانندگان را بر مبنای نوع خوانشی که از این آیات دارند، دسته بندی نموده است.
Today، one of the new approaches to literary critique is the approach of literary history of hermeneutics that emphasizes the history of "text readers" or "the history of literature of the audience" instead of the history of the author and the text. According to this approach، the literary historian، rather than focusing on the context of the creation of the text، focuses more on the conditions for the understanding and the reception of the literary text. Thus، this approach concerns itself with the writing of the story of a text after its birth and then studying its trajectory throughout the history.
On the other hand، there are Qur'anic ayahs known as verbally similar (or verbal Mutashabihat) that have similar words that are surprisingly similar to each other in various respects. The present research seeks to answer the question of how these ayahs played a role in different historical situations and how has their historical presence been? In fact، how are the text of these ayahs related to the taste ruling over different periods? Does the text of these ayahs ask different questions in different eras? Have different generations raised new questions in their dialogue with these ayahs?
The study of the literary history of hermeneutics of these Qur'anic ayahs indicates that the people of each period، according to their temporal and spatial conditions، as well as their expectations from the sacred text of the Holy Qur'an، have had different perceptions from such ayahs through which different approaches to and various readings of these ayahs have emerged. The present paper reviews and examines the approaches to dealing with these ayahs، and then classifies readers based on the type of their reading of these ayahs.
ملخص الجهاز:
در این میان ، آیات مشابه قرآن کریم ، که بخش نسبتا زیادی از آیات این کتاب آسمانی را نیز تشکیل میدهند، مرکز ثقل بسیاری از مجادلات بوده و در طول تاریخ تا به امروز، نگاه های بسیاری را به خود جلب کرده و از آنجا نگارش ها و مکتوبات متفاوتی را از خویش به همراه داشته است .
«فتح الرحمان بکشف ما یلتبس فی القران » از ابی یحیی زکریا الانصاری(م ٩٢٦ق ) مطابق تحقیقات نگارنده ، در نیم قرن اخیر، براساس توجه دوباره مسلمانان به آیات مشابه ، این پنج کتاب نیز، به دلیل اهمیت شان پیرامون تبیین علت اختلاف این آیات ، مورد بازبینیهای عده بسیاری قرار گرفت و در نهایت ، نسخه های اصلاح شده و تحقیقات متعددی پیرامون آن ها انجام گرفته است که به طور اختصار به شرح زیر هستند: الف ) نسخه شناسی کتاب «دره التنزیل و غره التأویل فی بیان الایات المتشابهات فی کتاب الله العزیز» از ابی عبدالله خطیب اسکافی (٤٢٠ ق ) از این کتاب ، تاکنون تحقیقات زیر انجام شده : - تحقیق الشیخ عبدالمعطی السقا، یکی از دانشمندان مصری که در سال ١٣٢٦ق یا ١٩٠٨م توسط انتشارات السعاده مصر چاپ گردید.
ج ) نسخه شناسی کتاب «ملاک التأویل القاطع بذوی الالحاد و التعطیل فی توجیه المتشابه اللفظی من ای التنزیل » از احمد بن ابراهیم بن الزبیر غرناطی (ت ٧٠٨ ق ) از این کتاب ، تاکنون تحقیق های متعددی انجام شده که عمده ترین آن ها عبارتند از: - تحقیق محمد کامل احمد که در سال ١٩٧٩م در قالب رساله دکتری در دانشگاه عین الشمس مصر دفاع شد و در سال ١٩٨٥م یا ١٤٠٥ق به صورت کتاب توسط انتشارات دارالنهضه العربیه بیروت چاپ شد.