خلاصة:
اکنون هشتاد سال از رسمی شدن گاهشماری هجری خورشیدی میگذرد.مبدأ این گاهشماری هجرت پیامبر اکرم(ص)و ماهیت آن خورشیدی است و نام ماههای آن از گاهشماری یزدگردی رایج در ایران پیش از اسلام گرفته شده که شش ماه اول آن 31 روز بوده،پنج ماه بعدی 30 روزه و ماه دواوزدهم در سالهای عادی 29 و در سالهای کبیسه 30 روزه است.این سال در نوروز و در لحظهء اعتدال بهاری نو میشود. این گاهشماری با آنکه دقیقترین گاهشماری موجود جهان خوانده شده،اما در تبیین ترتیب اجرای کبیسههای آن بر مبنای هر چهار سال یکبار،غفلت میگردد و فاصلهء سال کبیسه با سال بعدی به پنج سال میرسد؛یعنی اجرای دورهء منظمی برای این کبیسهها اندیشیده نشده یا دستکم رسمی نگردیده است.بحث دربارهء چگونگی قرار گرفتن این کبیسهها از زمان پیدایش گاهشماری جلالی در قرن پنجم هجری مطرح بوده است.در این مقاله به مهمترین این بحثها و راهحلهای ارائه شده برای آن میپردازیم.
ملخص الجهاز:
"در ادامه و پس از نتیجهگیری،با استفاده از برنامه رایانهای دورههای پیشنهاد شده برای کبیسههای گاهشماری هجری خورشیدی در یک بازهء زمانی 0051 ساله از سال 1 تا سال 0051 هجری خورشیدی بر اساس آراء کنارهم قرار داده شده است و موارد اختلاف بین آنها نیز استخراج شده است.
تقیزاده خود منکر امکان تعیین قاعدهای برای استخراج سالهای کبیسه از سوی طراحان گاهشماری جلالی است(تقیزاده،بیست مقاله،ص 202 و602؛نیز عبد اللهی،ص 343)،اگرچه به رخ دادن کبیسههای 4 ساله،5 ساله و 8 ساله اشاره کرده است(مشروح مذاکرات دوره پنجم تقنینیه،ص 8501؛دراینجا اشارهء او به رخ دادن کبیسههای 8 ساله احتمالا آن چیزی است که در گاهشماری میلادی گریگوری رخ میدهد و براساس آن سالهای آغاز هر قرن که بدون کسر قابل تقسیم برچهار نباشند،کبیسه محسوب نمیگردند و فاصلهء دو ک بیسه در این حالت به 8 سال میرسد)؛اما در هر صورت به نظر میرسد یکی از دلایل عدم توجه تصویبکنندگان گاهشماری هجری خورشیدی به تعیین دورههایی برای کبیسهها از عدم اطلاع آنان از وجود چنین روشی در گاهشماری جلالی سرچشمه گرفته باشد.
تقیزاده که خود از واضعان گاهشماری هجری خورشیدی در ایران بوده،اصولا منکر وجود دورهها و روشهایی محاسبهای برای کبیسههای گاهشماریهای جلالی و هجری خورشیدی است(-تقیزاده،همانجا؛ نیز اکرمی،همان،ص 26)و این نظر در نخستین آثار تألیف شده وی به خوبی پیداست؛ اما آرامآرام به نظر میرسد او نیز به سوی طراحی آرایهای برای این کبیسهها حرکت کرده است.
پیش از این ذکر شد که در بحثهای صورت گرفته در دورهء پنجم قانونگذاری،تقیزاده عنوان کرده است:موضوع چگونگی ایجاد کبیسه نباید به دورههای خاصی(که در این مورد،مراد او دوره 821 ساله بوده)سپرده شود،بلکه ماهیت قاعدهء نوروز تحویلی خود به خود کبیسه گاهشماری هجری خورشیدی را پدید خواهد آورد."