خلاصة:
گزینش واژگان و چگونگی قرارگرفتن آنها در جمله و چینش آن براساس شرایط نحوی یا گریز از این شرایط و صور خیال را میتوان از مهمترین ویژگیهای هر زبان دانست. تحلیل زبان هر اثر باتوجّهبه ویژگیهای ذاتی آن و بررسی هنجارگریزیهای صورتگرفته در گسترة متن، میتواند بازگوکنندة نوع آن قلمداد شود. انواع تشبیه بهعنوان یکی از ارکان علم بیان در پدیدآمدن هویّت زبان متناسب با محتوای غنایی، تأثیرگذار است و در خدمت رویکرد عاطفی، ادبی و القایی این زبان قرار دارد. همچنین واژگان استفادهشده در قالب مشبّه و مشبّهبه و نیز نوع وجهشبه، درجهت تبیین زبان این آثار عمل میکند. از سوی دیگر، اغراض تشبیه و نقشی که در انتقال محتوا برعهده دارد، با نوع مضامین غنایی متناسب است و در کنار مختصات دیگر زبان غنایی، از عوامل تأثیرگذاری بر مخاطب بهشمارمی رود. در این پژوهش کوشش شده است تا نقش این رکن علم بیان در پنج منظومة عاشقانه، با موضوع واحد بررسی شود و براساس مشترکات بهدستآمده، یکی از شاخصههای زبان غنایی تبیین شود.
ملخص الجهاز:
طبيعت ، عشق و مفاهيم گوناگون آن و احساسات برانگيخته شده در قلمرو زندگي طبيعي زيباست و شاعر دقيقاً به محاکات آنها ميپردازد؛ ثانياً، در اين نگاه ، چگونگي بيان انديشه اهميّت دارد و شاعر درجهت نيل به سبک فاخر، ناگزير از آرايش کلام است ؛ به گونه ايکه درک زيبايي و لذّت از اثر هنري، به محاکات دقيق آن از طبيعت مربوط نميشود، بلکه گاه تصرّفات و تحميل عناصر زيباييشناسانه به اثر نيز آن را زيبا ميکند و تأثير عميق تري بر مخاطب دارد؛ ثالثاً، در اين نگرش ، توصيف و تصويرگري در شعر به نقّاشي و نگارگري شباهت زيادي دارد؛ به همين دليل ، لذّت ناشي از آنچه به چشم ميآيد و پردازش دقيق محصولات ديداري، عنصر مسلّط تصويرگري در اين اشعار به شمارميرود (فتوحي، ١٣٨٥: ٩٦-٩٧).
جايگاه تشبيهات محسوس و معقول در منظومه هاي غنايي نتايج به دست آمده از بررسي پانصد بيت از اشعار شاعران مدّ نظر در اين پژوهش ، بدين گونه است ؛ اين نسبت ها براساس درصد است : جدول شمارٔە (١) شعرا نظامي اميرخسرو دهلوي هاتفي وحشي بافقي شهاب ترشيزي تشبيهات حسي به حسي ٩٣/٢٩ ٩٠/١٥ ٩١/٦٦ ٧٧/٠١ ٨٥/٧١ عقلي به حسي ٣/٠٤ ٨/٣٣ ٧/٩١ ٢١/٨٣ ١٢/٩ حسي به عقلي ٣/٦٥ ٠/٧٥ ٠/٤١ ١/١٤ ١/٠٢ عقلي به عقلي _ ٠/٧٥ _ _ ٠/٣٤ تشبيه محسوس به محسوس ، رايج ترين نوع در اين تقسيم بندي است و در شعر قدما نظير سبک خراساني به وفور ديده ميشود.