خلاصة:
درحال حاضر، چای یکی از محصولات مهم اقتصادی و راهبردی کشور است. کشت این محصول تنها در مناطق آب و هوایی خزری ایران امکانپذیر است. طبق آمار، حدود 32000 هکتار از اراضی مزروعی شمال کشورمان تحت پوشش این محصول قرار دارد. براساس آمار داخلی و سازمان خوار و بار جهانی، چای خشک تولیدی کشورمان، هنوز نتوانسته مصرف داخلی کشور را تامین کند. بنابراین، باتوجه به هزینههای مراحل داشت و برداشت باغهای چای موجود، این محصول از نظر اقتصادی در مقایسه با سایر محصولات کشور از درآمد کمتری برخوردار است. از طرف دیگر، مسائلی نظیر؛ ناکارآمد بودن کارخانههای چایسازی و صنایع بستهبندی، پایینبودن سطح آموزش در نظام بهرهبرداری، قیمتگذاری نامناسب برگ سبز و چای خشک، نبود نظام بهرهبرداری مناسب، عدم وجود متولی واحد، واردات بیرویه، عدم سیاستگذاری مناسب در بخش فرآوری چای، بیمه نامطلوب، تغییر ذائقه مصرفکننده و ناکارآمدی صنعت بازاریابی چای، سبب شدهاند که میزان نرخ بازده سرمایهگذاری در کشت و صنعت چای بسیار اندک باشد. در این پژوهش، سعی شده است تا مشکلات بخش تولید، عرضه، تقاضا و سیاستگذاری بخش چای در قالب مسائل عنوانشده فوق شناسایی شود تا راهبرد تحقیقاتی مناسب جهت رسیدن به اهداف پیشبینی شده محقق گردد. روش تحقیقاتی در این پژوهش از نوع تحلیلی است، زیرا به ابعاد نظری و تاریخی موضوع تحقیق پرداختهشده است. در این تحقیق از طریق مصاحبه و پژوهش مشارکتی، از تجربیات دانش گروه بهصورت عالمانه استفاده گردید و از آن طریق به بررسی اهداف پرداختهشد. سپس مسائل و مشکلات را شناسایی و جهت اجرای برنامه راهبردی مناسب تحقیقاتی آنها را اولویتبندی نموده و جهت هدفمند کردن طرحها و پروژههای پژوهشی در بخش مطالعات اقتصادی و اجتماعی چای ارائه گردید.
ملخص الجهاز:
از طرف دیگر، مسائلی نظیر؛ ناکارآمد بودن کارخانههای چایسازی و صنایع بستهبندی، پایینبودن سطح آموزش در نظام بهرهبرداری، قیمتگذاری نامناسب برگ سبز و چای خشک، نبود نظام بهرهبرداری مناسب، عدم وجود متولی واحد، واردات بیرویه، عدم سیاستگذاری مناسب در بخش فرآوری چای، بیمه نامطلوب، تغییر ذائقه مصرفکننده و ناکارآمدی صنعت بازاریابی چای، سبب شدهاند که میزان نرخ بازده سرمایهگذاری در کشت و صنعت چای بسیار اندک باشد.
باعنایت به این مهم که ایران یکی از کشورهای بزرگ تولیدکننده چای جهان بوده و همچنین از بزرگترین واردکنندگان چای نیز میباشد نیاز است ضرورت مصرف منطقی چای در بازار ایران در کنار محدودیتهای اقتصادی کشور که طبعا در آینده مانع استمرار واردات این کالا خواهند شد، مورد بررسی قرار گرفته و ضروری است در سیاستهای متخذه مربوط به اداره امور چای کشور تجدیدنظر گردد (فرهنگی، 124:1384).
نظر به ضرورت انجام برنامههای آموزشی و ترویجی و گسترش آن در بین دستاندرکاران مسایل چایکاری، چایسازی و پرسنل فنی در سطوح مختلف و اهمیتی که برنامهریزی در این زمینه خواهد داشت؛ تدوین برنامه زمانبندی برای آموزش چایکاران، پرسنل فنی کارخانجات چایسازی و صنعت چای در امور مختلف از ضروریات است.
از طرف دیگر، سیاست خرید انحصاری در سالهای گذشته باعث گردیده که دولت به عنوان تاجر و بازرگان اصلی معرفیشده و کارخانههای چایسازی در قبال تولید چای خشک اجرت دریافت نمایند؛ بهطوریکه تعیین اجرت براساس امتیازدهی و تخصیص نمره به ارقام مختلف چای خشک بوده و سیاست عرضه و تقاضا در تعیین قیمت چای خشک هیچگونه دخالتی نداشته است (اتحادیه چایکاران شمال کشور، 1386: 75؛ فرهنگی، 124:1384).
بنابراین، لازم است کارخانههای چایسازی را که چای مرغوب تولید میکنند، ترغیب به عرضه چای نمود و برای این کار بستر مناسب فروش را فراهم نمود.