آموزه‌های بربهاری و تاثیر آن بر جریان‌های سلفی‌گری مقالة

خواست پژوهش حاضر آن است که بررسی نوینی از عقاید بربهاری و نتایج حاصل از این تفکرات را ارائه دهد. ابوعبداله محمد بن حسن بن خلف بربهاری از علمای بنام و مشهور حنبلی و از شاگردان امام احمد بن حنبل به شمار می رود.وی در قرون سوم و چهارم هجری می زیسته است.عقاید وی را می توان در زمره باورهای وهابیت امروزی قرار داد. شورش،خودکامگی،محبوبیت،پیچیدگی فردی، شخصیت او را دوپهلو ساخته و به همین علت هاله ای از ابهام وجود این فرد را دربرگرفته است.از یک طرف اقدامات پیروانش و از طرف دیگر ناتوانی خلافت در مهار عمل کرد او باعث استمرار اقدامات ماجراجویانه وی گشت.تفتیش عقاید مردم،مقابله ی سرسختانه با شیعیان،تخریب مسجد براثا نمونه های کوچکی از اقدامات اوبه شمار می آیند.عصر بربهاری شرایط ویژه ای دارد.عقاید،افکار و آراء گوناگون در زمانه ای که او می زیست موج می زد.این شرایط باعث فراهم آمدن زمینه برای خودسری گشت و در پی این شرایط است که وی در بغداد قدرت می گیرد. این مقاله در صدد است تا با روش توصیفی- تحلیلی ، ضمن پردازش اوضاع زمانه اقدامات متقابل بربهاریه ،حاکمیت، امرا وشیعیان به بحث پردازد.

(مسعودی، ١٥٦:١٣٧٤) به هر رو، شرایط حاکم بر خلافت عباسی از لحاظ سیاسی و اعتقادی زمینه را برای ظهور بربهاریه و اقدامات آنها فراهم آورده بود؛ علاوه بر آن روی کار آمدن آلبویه و قبل از آن تسلط ترکان بر خلفای عباسی نیز در پیدایش شخصیتی چون بربهاری تأثیرگذار بوده است . در زمینه مقالات علمی به ندرت پژوهشی درخور می توان یافت ؛ نگارنده تنها به مقاله ای تحت عنوان «بربهاری اولین تئوریسین وهابیت » برخورد کرده است ، اما تاکنون تحقیقی جامع که اقدامات، عقاید و آرای ایشان را بررسی کرده باشد یا کتابی مستقل که به تبیین این ریشه های فکری و عوامل مؤثر در پیدایش آن افکار پرداخته باشد، در منابع فارسی و عربی نوشته نشده است . (فدایی، ١٣٨٣: ٧٠) شایانذکر است که مذهب حنبلی در این دوران دو دوره مشخص را سپری میکند، دوره اول تا قبل از سال ٣٢٣ یعنی قبل از ورود آلبویه به بغداد که به سبب اقدامات بربهاری باید آن را دوره بربهاریه بنامیم و دوره دوم کوشش خلیفه القادر بالله بود که در سال ٤٠٩ هم زمان با زوال آلبویه کوشید، مذهب حنبلی را که مورد حمایت ترکان بود، مذهب رسمی اعلام کند. (متز، ١٣٨٨: ٨٦) ورود آلبویه و تصادم شیعیان با بربهاریه بعد از کشته شدن بجکم که دستور به تعمیر مسجد براثا داده بود، دوباره بربهاریه به سرکشی خود ادامه دادند و درب العون، مرکز مالی شهر را - که بسیاری از یهودیان در آنجا بودند- غارت کردند و کوشیدند مسجد براثا را خراب کنند، اما خلیفه فرمان داد که بسیاری از حنابله و نیز رئیس شیعیان باب الطاق را دستگیر کنند که همین امر عاملی شد تا خلیفه مستکفی توسط معزالدوله از خلافت عزل شود.