خلاصة:
این گفتار، شامل اشاراتی است به درونمایهی زیارتنامه حضرت ابیالفضل العباس علیه السلام که به سند معتبر، از امام صادق علیه السلام روایت شده و در میان زیارتنامههای امامزادگان، به دلیل اعتبار سندی، جایگاه ویژهای دارد. نویسنده بحث خود را از اهمیت محتوای زیارتنامهها و ضرورت توجه بیش از پیش به آنها آغاز کرده است، و آنها را گنجینههایی میداند که تاکنون توجهی درخور، به اکتشاف آنها و استخراج حقایق و معارف از دل آنها نشده است. البته در زمینهی زیارتنامه حضرت ابیالفضل علیه السلام، سالها پس از نگارش این نوشتار و کمی پیش از نشر آن، جزوهای از سوی عتبهی عباسیه منتشر شده که بیشتر به ترکیب ادبی و معانی ظاهری الفاظ عنایت دارد، و به بعد مدرسهی عقاید و معارف، کمتر میپردازد
ملخص الجهاز:
جنبهی عقلی این کلام، آن است که انسان در حج، فرعی از فروع دین را ادا میکند (و البته تمام اجزای دین، حتی مستحبات آن، بدین لحاظ که حکم و فرمان الهی است، اهمیت دارد)؛ اما تولی و تبری، اصلی از اصول دین بلکه مهمترین اصل به شمار میرود.
در برابر شهادت امام صادق (ع) برای قمر بنی هاشم صلوات الله علیهما چه جای عرض اندام برای دیگری است؟ قاآنی شاعر قرن سیزدهم فارسی زبان در بیتهای پایانی شاهکار خود که در مدح حضرت رضا علیه السلام سروده، میگوید: گیرم که در کلام تو تأثیر کیمیا است عاقل به کان زر نکند عرض کیمیا درس دیگر که از این جمله میگیریم، ارزش عنصر النصیحة لائمة المسلمین است که امام معصوم در میان آن همه فضائل ابیالفضل بر آن انگشت نهاده و این کلام، باید سرفصلی در اخلاق و سلوک الهی ـ انسانی برای ما باشد.
خداوند، این کلام را به زبان پیامبر خود حضرت عیسی علی نبینا و آله و علیه السلام جاری می سازد: «قال من انصاری الی الله؟ قال الحواریون نحن انصار الله» از سوی دیگر در برابر این نصرت خدا، وعدهی نصرت برای یاری کننده داده است: «ان تنصروا الله ینصرکم و یثبت اقدامکم» پرسش جدی و مهم این است: وقتی خدا به یاری ما نیاز ندارد، این جملات به چه معنی است؟ نصرت خدا به معنای نصرت دین خدا و پیامبران و دیگر حجتهای معصوم او است.