سیاست دموکراتیک و عوامل موثر بر آن (تحلیل ثانویه داده‌های جهانی با رویکرد تطبیقی میان کشوری) مقالة

بررسی عوامل موثر بر گذار دموکراتیک و تبیین موفقیت و ناکامی کشورها در دموکراتیزه‌کردن سیاست مسئله اصلی نوشتار حاضر است. استدلال مقاله با استناد به رویکردهای نظری این است که دموکراسی به مثابه ساختار توسعه‌یافته سیاست تابعی از توسعه‌یافتگی ساختارهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی است. این مقاله به صورتبندی فرضیات شش­گانه­ «اثر رشد اقتصادی»، «اثر نابرابری اقتصادی»، «اثر دولت رانتیر»، «اثر مدرنیزاسیون»، «اثر سرمایه اجتماعی» و «اثر فرهنگ دموکراتیک» بر دموکراسی پرداخته و آنها را به آزمون تجربی گذاشته است. به لحاظ روش‌شناختی، این مطالعه به شیوه تطبیقی میان‌کشوری و با استفاده از تحلیل ثانویه داده­های جهانی برای 79 کشور جهان در فاصله 2005 تا 2014 به اجرا درآمده است. داده­های «شاخص دموکراسی» از پایگاه اطلاعات اکونومیست استخراج شده و در قالب مولفه­های سه­گانه «روند انتخابات و کثرت‌گرایی»، «عملکرد دولت» و «آزادی‌های مدنی» مورد سنجش قرار گرفته است. نتایج تبیینی بیانگر این است که در بین متغیرهای اقتصادی اثر «درآمد سرانه» بر شاخص دموکراسی مثبت و البته غیرمستقیم و اثر «درآمدهای رانتی» منفی و ضددموکراتیک است. سازه‌های «مدرنیزاسیون»، «سرمایه اجتماعی» و «فرهنگ دموکراتیک» نیز به مثابه متغیرهای اجتماعی و فرهنگی اثرات تعیین­کننده­ای بر شاخص دموکراسی دارند، اگرچه تاثیر «مدرنیزاسیون» غیرمستقیم بوده و با واسطه در تسهیل و تقویت روندهای دموکراتیک ایفای نقش می­کند.

بر این مبنا شاخص درآمد سرانه و دولت رانتیر به مثابۀ دو بعد از ابعاد سه گانۀ تبیین اقتصادی میتوانند شاخص های مدرنیزاسیون ، سرمایۀ اجتماعی و همچنین شاخص فرهنگ دموکراتیک را دگرگون ساخته و از این طریق تأثیرات مستقیم و مثبت یا معکوس و منفی بر دموکراسی داشته باشند. 1 World Values Survey (WVS) 2 Human Development Index (HDI) 3 World Bank 4 Economist Intelligence Unit (EIU) 5 World Income Inequality Database (WIID) جدول ١) مفاهیم و متغیرها، نحوۀ اندازه گیری و منبع داده ها {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} ادامه جدول ١) مفاهیم و متغیرها، نحوۀ اندازه گیری و منبع داده ها {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} یافته ها و نتایج ١) شاخص دموکراسی ١ و وضعیت کشورهای موردمطالعه شاخص دموکراسی در گزارش واحد اطلاعات اکونومیست (EIU) بر اساس ٥ مقوله یا مؤلفۀ «روند انتخابات و کثرت گرایی »٢، «عملکرد دولت »٣، «آزادیهای مدنی »٤، «مشارکت سیاسی » و 5 «فرهنگ سیاسی دموکراتیک »٦ مورد سنجش قرار گرفته است که در مطالعۀ حاضر فقط از سه مؤلفۀ نخست در سازۀ دموکراسی استفاده شده است ٧. جدول ٢) شاخص دموکراسی و وضعیت کشورهای مورد مطالعه (میانگین ٢٠٠٥ تا ٢٠١٤) {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} (منبع : واحد اطلاعات اکونومیست ، ٢٠٠٥ تا ٢٠١٤) 1 Democracy Index 2 Electoral process and pluralism 3 Functioning of government 4 Civil liberties 5 Political participation 6 Democratic political culture ٧ مؤلفه های «فرهنگ سیاسی دموکراتیک » و «مشارکت سیاسی» بیانگر تعریفی عام از دموکراسی هستند که بیش از اینکه ناظر بر عملکرد نظام سیاسی باشند رفتار و فرهنگ سیاسی کنشگران سطح خرد یا شهروندان را مورد سنجش قرار میدهند.