خلاصة:
خوشنویسی اسلامی، بهعنوان شریفترین و قدسیترین هنر جهان اسلام، بیش از هر هنر تجسمی دیگری با رویکردهای عرفانی و حکمی همراه بوده و در غالب ویژگیهای شکلی و محتوایی خود آینهدار نمادها و آموزههای عرفانی و نفوذ اجتماعی عرفا است؛ نگاه باطنی و قبول تقدّس و معنویت برای حروف و کلمات در این هنر قدسی که بیش از همه متاثر از رویکردهای عرفا به مسئله حروف است، بخش مهمّی از پیوند میان خوشنویسی و عرفان اسلامی را رقم زده است. این پژوهش، ابتدا جایگاه حروف در نزد عرفا را در قالب سه سطح بیانی شناسایی کرده و سپس با تبیین خاستگاه قرآنی آن و تاثیرات این نوع نگاه بر هنر خوشنویسی، در مسائلی چون اسلوب و روش نگارش حروف، محتوای نوشتاری و نیز ارشادات اساتید خوشنویسی، به ارائه شواهدی از این تاثیرگذاری همّت گمارده است. شواهدی مانند نوع نگارش حروف و ترکیباتی چون «الف»، «میم»، «لا» و «الله»؛ شکلهای آموزشی و نمادین مفردات در قالب ابرو، دهان و طرهی گیسو و ... که همگی گواهی بر پیوند استوار خوشنویسی و عرفان است.
ملخص الجهاز:
جایگاه حروف نزد عرفا و تأثیر آن بر هنر خوشنویسی اسلامی 1 چکیده: خوشنویسی اسلامی، بهعنوان شریفترین و قدسیترین هنرِ جهان اسلام، بیش از هر هنر تجسمی دیگری با رویکردهای عرفانی و حِکمی همراه بوده و در غالب ویژگیهای شکلی و محتوایی خود آینهدار نمادها و آموزههای عرفانی و نفوذ اجتماعی عرفا است؛ نگاه باطنی و قبول تقدّس و معنویت برای حروف و کلمات در این هنر قدسی که بیش از همه متأثر از رویکردهای عرفا به مسئله حروف است، بخش مهمّی از پیوند میان خوشنویسی و عرفان اسلامی را رقم زده است.
3 تجلّی نگاه باطنی به حروف و کلمات در این هنر قدسی و نیز قبول تقدّس و معنویت برای ایشان که از تأثیرات رویکردهای عرفا به مسئله حروف است، بخش مهمّی از پیوند میان خوشنویسی و عرفان اسلامی را تأمین کرده که با مفاهیمی چون «ارزش عددی حروف» و «جایگاه حروف در نظام هستی» مرتبط است.
15 3-3 سطح سوّم: فراتر از استعاره و بر اساس بیان ویژگیها و خصوصیات تکوینیِ حروف عارفان در این سطح از بیان خصوصیات حروف، از نگاه اشارهای و استعاری فاصله گرفته و به ویژگیهای تکوینی و حقیقی آنها مبادرت میورزند؛ و با توجّه به آیات مسبّحات و غیر ایشان که همه آنچه در آسمان و زمین است در حال تسبیح و عبادت الهی است، اظهار میدارند که «هیچ حرفی نیست که خدا را در زبانی نیایش نکند»( شیمل، 1379ش، ص194) در این سطح «حروف، کلمات و آیات قرآن صرفاً عناصری از زبان مکتوب نیستند، بلکه از خود وجود و شخصیت دارند و قالب خوشنویسی مظروف مادّی و بصری آنها است.