خلاصة:
واژه «ﻣﯿﺰان» در آﯾﺎت ﻣﺘﻌﺪدی از ﻗﺮآن ﮐﺮﯾﻢ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ. ﻫﺮ ﯾﮏ از ﻣﻔﺴﺮان ﻃﺒـﻖ ﻣﺒـﺎﻧﯽ ﺗﻔﺴـﯿﺮی خود ﻣﻌـﺎﻧﯽ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ ﺑﺮای آن ﺑﺮﺷﻤﺮدهاﻧﺪ. در اﯾﻦ راﺳﺘﺎ، ﻧﻈﺮ ﻋﻼﻣﻪ ﻃﺒﺎﻃﺒﺎﯾﯽ= ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﻔﺴـﺮ ﮐـﻢﻧﻈﯿـﺮ ﻋﺼـﺮ ﺣﺎﺿـﺮ، ﺣـﺎﺋﺰ اﻫﻤﯿﺖ اﺳﺖ. در ﭘﮋوﻫﺶ ﺣﺎﺿﺮ، ﺑﺎ ﺗﺘﺒﻊ در آﺛﺎر ﮔﺮاﻧﻘﺪر اﯾﺸﺎن از ﺟﻤﻠﻪ اﻟﻤﯿﺰان ﻓﯽ ﺗﻔﺴﯿﺮ اﻟﻘـﺮان، رﺳـﺎﻟﻪ «اﻧﺴـﺎن از آﻏﺎز ﺗﺎ اﻧﺠﺎم» و ﮐﺘﺐ ﺗﻔﺴﯿﺮی دﯾﮕﺮ ﺑﺎ روش ﺗﻮﺻﯿﻔﯽ ﺗﺤﻠﯿﻠـﯽ ﺑـﻪ دﺳـﺖ آﻣـﺪ ﮐـﻪ ﺣﻘﯿﻘـﺖ و ﻣﺎﻫﯿـﺖ ﻣﯿـﺰان، وﺳـﯿﻠﻪ و ﻣﻘﯿﺎس ﺳﻨﺠﺶ ﺑﻮدن اﺳﺖ؛ ﻟﮑﻦ ﻫﺮ ﭼﯿﺰ ﻗﺎﺑﻞ ﺳﻨﺠﺸﯽ، ﺗﺮازوی ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ﺧﻮد را دارد.ﻫﻤـﯿﻦ ﺗﻨﺎﺳـﺐ درﺑـﺎره ﻣﯿـﺰان ﻋﻤﻞ ﻧﯿﺰ ﺻﺪق ﻣﯽﮐﻨﺪ؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺤﻮ ﮐﻪ اﻋﻤﺎل اﻧﺴﺎنﻫﺎ روز ﻗﯿﺎﻣﺖ ﺳﻨﺠﺶ و ارزﯾﺎﺑﯽ ﻣﯽﺷﻮد؛ اﻣﺎ ﻧﻪ ﺑﺎ ﺗﺮازوﯾﯽ ﻫﻤﺎﻧﻨﺪ ﺗﺮازوی دوﮐﻔﻪ دﻧﯿﺎﯾﯽ، ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎ ﺗﺮازوی ﺣﻖ و ﺣﻘﯿﻘﺖ؛ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﺧﺪای ﻣﺘﻌﺎل اﻋﻤﺎل را ﺑﺎ ﺣﻖ ﻣﯽﺳﻨﺠﺪ، ﻫـﺮ ﻗـﺪر ﻋﻤﻞ ﻣﺸﺘﻤﻞ ﺑﺮﺣﻖ ﺑﻮد، ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻫﻢ اﻋﺘﺒﺎر و ارزش دارد.
ملخص الجهاز:
ک: طبرسی، 1372 ش، 9، 13)، قابل توجیه میداند به اینکه منظور از «میزان، دین خدا با اصول و فروع آن است و رسول خدا۹ و ائمه اطهار: نیز مصداق تمام عیار دین و همچون ترازویی هستند که وزن دینداری تکتک امتها به وسیله آنها سنجیده میشود؛ پس هر فردی که بیشتر به آنها شباهت دارد، دیندارتر، و هر فردی که کمتر شباهت دارد، دینش ضعیفتر است؛ لکن این توجیه با آیه (و أنزلنا معهم ٱلکتاب و ٱلمیزان لیقوم ٱلناس بالقسط) «کتاب و میزان را فرو فرستادیم تا مردم عدل را بپا دارند» (حدید، 25)؛ آنطور که باید، نمیسازد (طباطبایی، 1417ق، 18، 38).
۳. حقیقت و ماهیت میزان عمل حال باید دید با روشن شدن معنای جامع میزان در قرآن کریم، منظور خدای متعال از به کار بردن این واژه در رابطه با اعمال چیست و توزین اعمال انسانها در روز رستاخیز چگونه خواهد بود، آیا ترازویی میآورند، اعمال خوب را در یک کفه و اعمال بد را در کفه دیگر میریزند یا صاحبان اعمال را وزن میکنند؛ به عبارت دیگر، واقعیت و چیستی میزان اعمال از مواردی است که به دلیل عدم تصریح به آن در قرآن، هر یک از مفسران با توجه به مبنای تفسیری خویش، نظر خاصی مطرح نمودهاند.
آیات مذکور بیانگر این است که هر عمل خوب و بدی، ثقل، سنگینی و وزنی دارد؛ میزانی نیز خواهد بود که آن وزن را معلوم میکند (طباطبایی، 1417ق، 8، 10)؛ اما درباره اینکه منظور از وزین بودن یک عمل چیست و چه چیزی ملاک و معیار برای سنجش عمل قرار میگیرد، دیدگاههای گوناگونی وجود دارد.