زندگانی بشری - مجلة یغما مقالة

"در رسالهء بیست و دوم از رسائل اخوان‌الصفا در محاکمهء بین انسان و حیوان که مرحم مستوفی ترجمه کرده است این عبارت آمده‌ است که«تمام پادشاهان جانشینهای خدا در روی زمین‌اند،سلطنت زمین خود را بآنها داده و ریاست بندگان خویش را بآنها عطا فرموده که آنها را اداره کنند و بتدبیر امور آنها پردازند و نظام زندگی آنها را محفوظ دارند و تفقد از حال آنها کنند و در قلع و قمع ظالم و یاری مظلوم کوشان باشند و بین آنها بحق حکم کنند»الی آخر- اما اگر ظلم و جور خود پادشاه و عمال او بحدی میرسید که دیگر تحمل آن ممکن نبود و مردم بستوه میآمدند طریقهائی که برای خلاص گشتن از شر او داشتند عبارت‌ بود از شورش علنی یا توطئهء نهائی یا قتل ناگهانی آن ظالم. عرض نمی‌کنم که قواعد زندگانی امروزی‌ خویش را باید از کتابهای قدیم استخراج کنیم که شعر را میزان و ملاک رفتار و معاش خود قرار دهیم-حاشا و کلا-ولی شما هم تصور نکنید که ملت و مملکت‌ بدون ریشهء معنوی و بیک متحد المآل و فرمان عمومی بوجود می‌آید یا کار مملکت داری و تنظیم امور اجتماعی حکایت زراعت جو و گندم است که بیک شخم‌زدن‌ و کود دادن و تخم پاشیدن و آب دادن بتوان از زمین حاصل برداشت."