خلاصة:
نورالدین عبدالرحمان جامی بزرگ‌ترین شخصیت فرهنگی و ادبی قرن نهم است که در عمر پر برکتش بر سراسر جریانات ادبی و اجتماعی قرن نهم سایه افکنده است. ویشارح بزرگ نظریة وحدت وجود ابن عربی و جزو بزرگ‌ترین تأثیرپذیران از وی است و در شمار کسانی از جمله شیخ‌فخرالدین عراقی و شیخ محمود شبستری قرار می‌گیرد. جامی با دریافت دقیق و شرح درست وحدت وجود ابن عربی، اتهام حلولیت را از افکار مولانا جلال‌الدین بلخی زدود ودرهای ابتذال و سوء استفاده از نظریة عرفانی وحدت وجود را بست. او از شاعران و عارفان کثیر التألیف زبان پارسی است و از وی آثار متعددی به یادگار مانده که هفت اورنگ ازبرجسته‌ترین آن‌ها، با بن مایه‌های عرفانی است. جامی هفت اورنگ را با تفسیر ضمنی از «وحدت وجود» آغاز می‌کند و پس از آن به طور صریح، دو جهان را مظهری از حق می‌داند که درک آن کار منتهیان است نه مبتدیان. از نظر او محمد عربی(ص)به عنوان رسول و پیر کامل و راهنمای کاملان است. ابزار مهم جامی در هفت اورنگ برای رسیدن به وحدت، مراتب ولایت از جمله قرب فرایض و قرب نوافل می‌باشد. در این مقاله موضوع وحدت وجود و چند و چون آن از دید گاه جامی، بر اساس هفت اورنگ بررسی و تحلیل شده است.
Norodin Abdorahman Jami is the greatest cultural and literary figure of 9th century that in his blessing life he has pervaded on all literary and social currents of 9th century. He is one of the greatest commentator of pantheism by Ebn Arabi and one of his true disciple and is also well known among others such as Fakhrodin Araghi and Sheikh Mahmoud Shabestari. Jami removed the charges of incarnation from the thoughts of Molana Jalolodin Balkhi by true comprehension and correct delineation of Ebn Arabi’s pantheism and closed the doors of vulgarity and misuse from the mystical theory of pantheism. He is the one poet and mystic with much compilation and many works have remained that Haft Awrang with mystic theme is the most prominent one. Jami starts Haft Awrang with an implicit interpretation of pantheism and thereafter presents explicitly two worlds as God’s manifestation that its comprehension is done by thoroughbred not by novice. Mohammad , the Arab (pbuh) is the prophet and a perfect guide for true followers . The important tools of Jami in Haft Awrang to reach the pantheism are hierarchies of protector namely closeness to duties and practices. In this article, features of pantheism have been studied from the point of Jami’s Haft Arangh.
ملخص الجهاز:
فرشتگان را از نام‌های آنان خبر ده پس هنگامی که خبرشان داد، فرمود: آیا به شما نگفتم که من ناپیدای آسمان‌ها و زمین را می‌دانم و آن‌چه را آشکار می‌کنید و آن چه را پنهان دارید، می‌دانم؟» جامی در شرح فصوص الحکم می‌گوید: «هر چه در عالم است در وجود انسان است و انسان دو چیز افزون دارد، یکی آن که صفات الهی دارد و دیگر آن که صفات و شئون الهی در مرتبة جمعیت مجمل است و بالقوه ودر مظاهر هستی مفصل و بالفعل است، اما انسان، جامع این اجمال و تفصیل است» (جامی، 1361: 93-92).
ق) به جای لفظ من و ما از لفظ «ایشان» استفاده می‌کرد: شیخ مهنه که بود پیوسته از من و مای خویشتن رسته صد حکایت ز خویش وا گفتی لیک هرگز نه من نه ما گفتی رفتی اندر صف صفا کیشان بر زبانش به جای من ایشان (همان، 220) حضرت حق چون احد است یعنی در ذات خود یکتاست و هیچ چیز و هیچ کس مثل او نیست و به او راه ندارد و چون واحد است یعنی کثرت‌ها همه از اوست، آن کثرت‌ها در نظر شهودی کاملانی چون بوسعید، هیچ هویتی از خود ندارند و بلکه همة آن‌ها در نقطة وحدت حق جاری‌اند: پیش چشم شهود دیده‌وران محو باشد هویت دگران وآن هویت که واحد است و احد برتر از وهم و کثرت است و عدد لیک چون در عدد شود ساری رو نماید تعددی طاری (همان) جامی، شیخ بوسعید را مرد وحدت جوی می‌داند.
(
, 
, 
)
