خلاصة:
نار یا آتش یکی از مباحث کلیدی و مهمّ آثار مولاناست که در معانی مختلف در مثنوی و کلیات شمس به کار رفته است. در شعر مولانا، نار از جنبههای مختلفی مورد بررسی قرار گرفته و تحت تاثیر آیات قرآنی و احادیث و روایات، با عنایت به تفاوت نار و نور، از دو منظر به آن پرداخته شده است : یکی نار حسّی که از عناصر اربعه است و از ویژگیهای آن سوزانندگی و نابودکنندگی است و نار نفس که نماد دوزخ وجود انسان است و همان ویژگی را داراست و دیگری نار معنوی است که در اثر ریاضت نفس حاصل میشود و خاصیّت پاک کنندگی دارد و سوزانندة صفات رذیله در نفس انسان است. از این رو نار در شعر مولانا گاه نشانه قهر خداوندی است و گاه مظهر لطف اوست و یا لطفی است که در پس پرده قهر او نهان است.
در این مقاله به تبیین معانی به کار رفته در مورد نار پرداخته شده و با استناد به آیات و احادیث، مفاهیم به کار رفته در بارة نار مورد بررسی قرار گرفته است.
ملخص الجهاز:
از نظر مولانا نیز دوزخ مظهر قهر خداوندی است و کسانی که به نگاه «نارالله» مبتلا هستند، یعنی؛ کسانی که دچار خشم و شهوت میباشند، این خشم و شهوت پرده ای بر دیدۀ آنها میکشد و دلشان را به آتش خدا مبتلا میکند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} بیت فوق اشاره دارد به آیۀ 5 از سورۀ همزه: «وما ادریک ما الحطمة، نار الله الموقدة التی تطلع علی الافئدة»(همزه 104/ 5)، «چه چیز دانا کرد تو را که چیست آتش درهم شکننده، آتش خداست برافروخته که مستولی میشود بر دلها».
مولوی در ابیاتی به اهل نار و دوزخیها چنین اشاره میکند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} مولانا در ابیاتی دیگر نیز تصریح میکند از آنجا که هر چیز به اصل و ذات خویش بر میگردد، انسانهایی که از جنس آتشاند، یعنی؛ ابلیسی هستند و مانند شیطان از آتشند به دوزخ که جایگاه همیشگی ایشان است، برمیگردند: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} جزوی از آتش بودن نفس اماره مولانا در بسیاری از ابیات خود از نفس اماره با عنوان «نار» یا «آتش» نام برده است و چون آتشی است که از شهوات و لذات جسمانی ناشی میشود، از این رو هیچگاه خاموش نمیشود و شخص را گرفتار میکند و به سوی کل خود یعنی دوزخ میبرد: {مراجعه شود به فایل جدول الحاقی} نفس اماره و رابطه آن با اعمال نکوهیده منشأ اعمال نکوهیده انسان نفس اماره است که مانند آتش است و انسان را به سوی نار میکشاند؛ از جملۀ این اعمال نکوهیدة نفسانی: شهوت، کبر، حرص، خشم وغضب، حسد، بخل و امساک است: 1- شهوت حضرت محمد (ص) میفرماید: «حفـت الجنةبالمکاره و حفـت النار بالشهوات» (فروزانفر، 1370: 59) «بهشت در چیزهای ناخوشایند پوشیده شده و دوزخ در شهوات».