خلاصة:
هدف پژوهش حاضر بررسی جایگاه و کیفیت روابط و مناسبات صوفیان با نهاد سلطنت دورههای صفویه و قاجاریه است. نتایج این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی انجام شد، حاکی از آن است که جریان تصوف در نیمه اول سلطنت صفویان و همچنین در دوره سلطنت محمدشاه قاجار از بیشترین قدرت سیاسی برخوردار بوده و یکی از پایههای قدرت را تشکیل میدادند. صوفیان با تحکیم سلطنت و قدرت سیاسی صفویان، تصدی مقامهای ممتازی را برعهده گرفتند و به یکی از مهمترین ارکان قدرت تبدیل شدند و قدرتشان همواره رو به تزاید بود. اما با افزایش حرص وآز و توطئهچینی قزلباشها پادشاهان بعدی صفویه به دنبال سرکوب جنبش صوفیان قزلباش برآمدند و از نیمه دوم حاکمیت این سلسله اندکاندک جایگاه سابق خود را از دست دادند. با اعمال سیاست سرکوب صوفیان از سوی دستگاه سلطنت، بسیاری دست به مهاجرت زدند. با استقرار زندیه در ایران و به دست گرفتن حکومت توسط ایشان، اهل تصوف بار دیگر به ایران بازگشتند و در شهرها ومناطق گوناگون ایران سکونت گزیدند. مهمترین فرقه آنها در این دوره، فرقه دراویش نعمت اللهی بود که در دوره محمدشاه قاجار نفوذ قابل توجهی در ارکان گوناگون کشور به دست آوردند و دوباره در صحنه سیاسی ایران قدرتشان رو به افزایش گذاشت و تصدی مقامهای ممتاز سیاسی را برعهده گرفتند.
ملخص الجهاز:
مهم ترین فرقه آنها در این دوره ، فرقه دراویش نعمـت اللهـی بود که در دوره محمدشاه قاجار نفوذ شایان توجهی در ارکان گوناگون کشور به دست آوردند و دوباره در صحنه سیاسی ایران قدرت شـان رو به افزایش گذاشت و تصدی مقام های ممتاز سیاسی را بر عهده گرفتند.
اما در اواخر قرن هجدهم میلادی که مقارن با استقرار حاکمیت سلسله قاجار در ایران بود، بار دیگر، «تصوف » و صوفیگری احیا شد و در کنار جریان های دیگر شیعی، از جمله فقهای اصولی و اخیاری، شیخی ها و فیلسوف مشربان به جریان اجتماعی و سیاسی قدرتمندی تبدیل شدند و اهمیت سیاسی زیادی پیدا کردند (آبادیان ، ١٣٨٨، ص ٣٧).
بالاخره نهضت صوفیان قزلباش با ظهور شاه اسماعیل اول موفق به تاسیس دولت عظیم و مقتدر صفویه در لوای تصوف شیعی شد و این بزرگترین و موفق ترین نهضت های صوفیه در تاریخ ایران و اسلام است .
در دوره سلطنت محمدشاه و صدارت میرزا آغاسی، صوفیان به عنوان یک گروه مذهبی در برابر علمای شیعه قدرتی بینظیر در ایران پیدا کردند و بیش ازپیش از قدرت و نفوذ سیاسی برخوردار شدند و برای کسب موقعیت ممتاز اجتماعی و مذهبی وارد صحنه سیاست و همکاری با نهاد سلطنت شدند.
بنابراین ، با احیای تصوف در عصر قاجار شاهد قدرت نمایی موقت آنان در عرصه سیاسی و اجتماعی هستیم که نیل حاجی میرزاآغاسی به صدارت ایران در دوره سلطنت محمدشاه در این قدرت نمایی تأثیر انکارناپذیری داشته است .