خلاصة:
جمهوری آذربایجان به لحاظ درصد جمعیت ، دومـین کشـور شـیعه درجهـان اسـلام اسـت . مسـلمانان ٩٣ درصـد جمعیت آن را تشکیل میدهند که از این تعداد ٧٠ تا ٧٥ درصد شیعه و بقیه اهل تسنن هسـتند. عـواملی همچـون موقعیت راهبردی، رشد اسلام گرایـی، خـلاء اعتقـادی و فرهنگـی، توجـه محافـل صهیونیسـتی و غربـی و رشـد فعالیت های پان ترکیسم در این کشور و محدودیت های حکومت برای گروه های شیعی و چالش هـای ناشـی از آن ، بررسی دیپلماسی فرهنگی در آذربایجان را ضروری می نماید. اگرچه طلاب تحصـیل کـرده در حـوزه هـای علمیـه ایران نقش به سزایی در گسترش اسلام گرایـی دارنـد، امـا دولـت و جریـان هـای وابسـته غیرمـذهبی و نیروهـای خارجی، مانع مهم در روند گسترش دین در این جامعه محسوب میشوند. وجود ظرفیت های مشـترک بـه ویـژه در حوزه تاریخی - فرهنگی، فرصت های بسیار مناسبی برای حضور موثر جمهوری اسلامی ایران است تـا بـا اسـتفاده از ابزارهای فرهنگی در دیپلماسی با سهولت و عمق بیشتری در لایه های زیـرین جامعـه نفـوذ پیـدا کنـد. در ایـن تحقیق از روش مطالعات اسنادی و میـدانی شـامل مصـاحبه و معاینـات و مشـاهدات محقـق اسـتفاده شـده و در تحلیل داده ها و تبیین استراتژی ها بر اساس چهار تحلیل ST (اسـتراتژی تنـوع بخشـی)، SO (اسـتراتژی رقـابتی- تهاجمی)، WO (استراتژی بازنگری) و WT (استراتژی تدافعی) صورت مـی گیـرد. ره آورد نهـایی ایـن تحقیـق آن است که با توجه به رویکرد حاکمیت آذربایجان در حوزه دین ، و بـا توجـه بـه عـدم همکـاری حکومـت در جهـت حضور و استقرار عناصر انسانی با رویکرد تبلیغی تشیع ، به نظر میرسد ضمن حضور در عرصه نشـریات ، رسـانه هـا، شبکه ها یا برنامه های تلویزیونی و رادیویی باید از ظرفیت رسـانه هـای آزادتـر مثـل فضـاهای سـایبری و مجـازی استفاده بیشتر و بهتری برد و به صورت نامحسوس و بـا ایجـاد کمتـرین تـنش ، احسـاس نیـاز بـه مبـانی اصـیل اسلامی را در توده های مردمی آذربایجان ایجاد کرد. این احساس نیاز، ظرفیتی ایجاد میکند تا حاکمیـت در پاسـخ به فشار افکار عمومی با جریان فرهنگی - شیعی همراهی نسبی پیدا کرده و برخی امور را تسهیل کند.