خلاصة:
در سراسر تاریخچه سفالگری و از میان تمام شیوههای تزئین سفال، لعاب زرینفام به سبب درخشش و انعکاس طلاگونهاش همواره مورد توجه و تحسین همگان بودهاست. کاشیهای طلایی یا کاشیهای زرینفام با آغاز قرن 7ق به تزیین محرابها راه پیدا کردند. این شاهکارهای به جای مانده از اعصار خوارزمشاهی، مغول، ایلخانی و حتی تیموری، نشان دهنده اوج به کارگیری تکنیکهای تزئینی برای ساخت محرابها هستند؛ لیکن از میان نمونههای برجای مانده در دورههای تاریخی مختلف، محرابهای زرینفام دوره ایلخانی از کثرت و تنوع بیشتری برخوردارند. از همین رو، این پژوهش میکوشد با رویکردی زیباشناسانه، به مطالعه اجزای کالبدی و کاربرد عناصر بصری در محرابهای زرینفام دوره ایلخانی بپردازد.
پرسش مقاله حاضر این است که در اجزای کالبدی محرابهای زرینفام دوره ایلخانی چه ویژگیهایی وجود دارد؟ برای دستیابی به پاسخ، در گام نخست تلاش شده تمامی محرابهای زرینفام موجود از دوره ایلخانی شناسایی شود. سپس به منظور کشف کیفیت اجزای کالبدی آثار، ویژگیهای مضمونی، بصری و ساختاری محرابهای زرینفام این دوره تاریخی تحلیل و بررسی میشود. نتایج کلی تحقیق بر این نکته تاکید دارند که محرابهای زرینفام دوره ایلخانی از کیفیتی مطلوب در اجزای کالبدی آثار برخوردارند، لیکن این کیفیت در ادوار پایانی دوره ایلخانی دچار افت شدیدی شده و بسیاری از ویژگیهای مثبت و درخشان این آثار رنگ باخته است.
ملخص الجهاز:
رباب فغفوري و حسن بلخاري قهي نيز تنها به يکـي از محراب هاي زرين فام موجود در ايران يعني محراب زرين فام پيش روي مبـارک امـام رضـا (ع ) کـه بـه دورٔە خوارزمشاهيان تعلق دارد، پرداخته اند («تجلي حکمت اسلامي در سـاختار و مضـامين محـراب زرين فـام حرم مطهر رضوي»، نقش جهان ، ش ۱، سال چهارم ، تابستان ۱۳۹۳).
اهميت محراب هاي زرين فام در تاريخ هنـر سـفالگري و کاشيسـازي و نقـش خانـدان ابيطاهرکاشاني موجب شده که بسياري از محققان ، در آثار خـود بـه هنـر زرين فـام دورٔە ايلخانـان مغـول بپردازند و در هنگام سخن از کاشيهاي زرين فام ، از محراب ها نام ببرند؛ وليکن ايـن پژوهشـگران ، برخـي محراب ها را تنها به اختصار معرفي کرده و کيفيت آثار را تحليل و بررسي نکرده اند (براي آگـاهي از آن هـا، نکـ : آثار طهوري، سليمي، نيکخواه ، محمدزادٔە ميانجي، واتسون و جلالي در فهرست منابع ).
محـراب زرين فـام امـامزاده يحيي، دو طاق نماي بسيار زيبا داشته که هر دوي آن ها به شکل تيزه دار خلق شـده اند و بـر روي هريـک از آن ها، کتيبه اي از آيات قرآن کريم نقش بسته است .
Irg١//http:) محراب شمارٔە ٢: قطعه اي از يک محراب زرين فام متوسط (موزٔە ويکتوريا و آلبرت لندن ١) در بخش اسلامي و خاورميانه اي موزٔە ويکتوريا و آلبرت لنـدن ، بخشـي از يـک محـراب زرين فـام بـه ً تاريخ ۶۶۹ق وجود دارد که احتمالا از ساخته هاي خاندان ابي طاهر کاشاني است .
در کتيبه هاي اين محراب ، آيات قرآني به صورت برجسته و مسطح نقش شـده اند و در خلـق آن هـا از خطـوط ثلث و نسخ استفاده شده است .